بررسی و تحلیل سوالات اختبارسوال- شخصی بنام آرمان مبلغ یک میلیارد تومان به پنج نفر بدهکار میباشد. ایشان در زمان حیات خود در عوض پرداخت دین در بورس ثبت‌نام می‌کند که ارزش بورس وی یک میلیارد و پانصد هزار تومان بوده است. بعد از فوت ایشان، به‌مرور زمان ضرر بورسی حاصل می‌شود و هم‌اکنون ارزش بورس پانصد میلیون تومان میباشد. وراث منحصربه‌فرد ایشان یک دختر بنام کیمیا بوده که کارگزار بورس است. طلبکاران که متوجه می‌شوند ماترک صرفاً پانصد میلیون تومان بوده و روزانه نیز در حال سقوط است سراغ کیمیا می‌روند و مطلق اموال وی در قبال یک‌ونیم میلیارد تومان غیر از مازاد ماترک توقیف می‌شود. وضعیت حقوقی این وارث را تحلیل کرده و کیمیا چگونه می‌تواند از خود دفاع کند؟
دفاع وارث از حقوق خود در برابر بستانکاران متوفی(مورث):
دو ماده کلیدی قانون امور حسبی؛
لذا اصل اینست که : هیچ وارثی چیزی را مازاد از ترکه به طلبکاران نداده باشد مگراین‌که بدون شرط قبول ترکه کرده باشد.
مطابق ماده ۲۴۰ اصولاً رفتار ورثه با ماترک چهار حالت میباشد:
تهیه و تنظیم توسط: کمیته تنقیح و استخراج کمیسیون کارآموزی نقل مطلب با ذکر منبع (سایت حقوقی راه مقصود) بلا مانع است.مطلب مرتبط:بررسی و تحلیل سوالات اختبار در امور حسبی
دفاع وارث از حقوق خود در برابر بستانکاران متوفی(مورث):مقررات حسبی اعم از قانون امور حسبی میباشد، لذا قوانین مربوط به امور حسبی صرفاً در قانون امور حسبی مطرح نشده و معمولاً بخشی از پاسخ سؤال در قانون مدنی و آیین دادرسی مدنی نهفته بوده و در رابطه با سوال امور حسبی ممکن است اصلاً سؤال مربوط به قانون امور حسبی نبوده و به‌همین دلیل برخی بر خلاف پاسخ دقیق، مستند قانونی را ارائه نمی‌دهند.
دو ماده کلیدی قانون امور حسبی؛۱. ماده ۲۲۶ که به عنوان یک اصل است: ورثه ملزم نیستند چیزی غیر از ترکه به بستانکاران بدهند و این اصل به‌معنای واقعی هیچ استثنایی ندارد. لذا هر زمانی‌که بتوان اثبات کرد که چیزی خارج از ماترک از وارث گرفته شده قابل استرداد میباشد. اگر کتاب قانون رفع اشکال تایپی نشده باشد ماده ۲۴۶ ذکر شده اشتباه است و باید ماده ۲۴۸ باشد.
لذا اصل اینست که : هیچ وارثی چیزی را مازاد از ترکه به طلبکاران نداده باشد مگراین‌که بدون شرط قبول ترکه کرده باشد.قبولی ترکه بر دو نوع است:
1. قبولی بدون شرط یا مطلق
و دیگری قبولی منوط یا مشروط . (مثل قبولی منوط به تحریر، مثلا: به شرطی ترکه را قبول می‌کنم که ابتدائاً تحریر ترکه صورت گیرد و معلوم شود که چقدر مال از مورث باقیمانده و چقدر طلبکار و بدهکار دارد، بعد تصمیم می‌گیرم قبول کنم یا خیر) .
۲. ماده کلیدی دیگر ماده ۲۴۸ میباشد.
این ماده چنین اشعار میدارد که : « درصورتی‌که ورثه ترکه را قبول نمایند(قبول مطلق) هر یک مسئول ادای تمام دیون به نسبت سهم خود می‌باشند » .
تفاوت قبولی مطلق و قبولی با شرط در تفاوت میان “قبول به نسبت “و “قبول به میزان “میباشد. در قبول مطلق به نسبت سهم‌الارث مسئول تمام دیون مورث است و در قبولی مشروط به میزان ماترک مسئول است.
برای مثال اگر دارایی مورث پانصد میلیون تومان و بدهی وی یک میلیارد تومان و ورثه دو پسر باشند، هرچند جمعاً پانصد میلیون ارث می‌برند ولی اگر قبول مطلق کرده باشند هر کدام یک دوم بدهی مورث را باید بپردازند. (یعنی هر کدام پانصد میلیون تومان.)
در مسئله فعلی اگر کیمیا قبول مطلق کرده باشد، به نسبت سهم خود باید صددرصد بدهی مورث، یعنی یک میلیارد تومان را پرداخت کند، لیکن اگر قبولی با شرط بود به میزان ماترک خود یعنی پانصد میلیون تومان از بدهی را باید بپردازد. تفاوت مهم در به نسبت سهم الارث و به میزان ماترک مواد ۲۴۸ و ۲۲۶ ق.ا.ح میباشد.
اگر ورثه تصمیم بگیرند به نسبت سهم الارث پرداخت نکرده و به میزان ماترک پرداخت کنند، باید بتوانند ثابت کنند که ماترک کمتر از بدهی بوده و یا ثابت کنند که عدم کفایت ماترک جهت پرداخت دیون متوفی به دلیل تقصیر ورثه نبوده است.
در مانحن‌فیه کیمیا تقصیری در ریزش بورس نداشته، لذا باقیمانده ترکه برای پرداخت دیون کافی نیست و صرفاً به میزان ماترک مسئول پرداخت میباشد.
مطابق ماده ۲۴۰ اصولاً رفتار ورثه با ماترک چهار حالت میباشد:حالت اول) قبول مطلق:
که خود بر دو نوع است قبول صریح و قبول ضمنی.
قبول صریح مانند اقرار کتبی و قبول ضمنی یعنی انجام عملیاتی که کاشف از قبول ترکه است، اعم از حقوقی یا فیزیکی مانند فروش مال.
قبول ضمنی با قبول مشروط متفاوت میباشد.
در قبول مشروط، قبولی بعد از تحریر ترکه است لیکن قبول ضمنی، انجام عملیاتی که کاشف بر قبول مطلق است میباشد.
تقسیم ترکه ماده ۶۰۶ جزء قبولی‌ها نیست زیرا عملیات تقسیم به‌خودی‌خود کاشف از قبولی و یا عمل حقوقی نمی‌باشد ولی تقسیمی که منجر به تصرف یا فروش شود، قسمت تصرف و فروش قبول ضمنی است.
حالت دوم) رد ترکه:
طبق ماده ۲۴۰ ورثه می توانند ترکه را قبول نکنند و رد کنند در این صورت همه ی طلب طلبکاران به بستانکاران داده می شود و ورثه در آن دخالتی نخواهند داشت. در ماده ۲۴۹ به بعد روش رد ترکه بیان شده.رد ترکه باید در مدت یک ماه از اطلاع از فوت به دادگاه اعلام شود.
سخنران: دکتر وثیق زاده
تهیه و تنظیم توسط: کمیته تنقیح و استخراج کمیسیون کارآموزی