اخلاق حرفه ای وکالت

اخلاق حرفه ای وکالت

مقدمه اخلاق حرفه ای مجموعه ای از قواعد و ارزش های ناظر بر محیط کسب و کار است. حرفه وکالت نیز نیازمند اصول اخلاقی و حرفه ای است. منشور اخلاق حرفه ای وکالت، نقشه راه برای نیل به ارزشهای والای اخلاقی است و اصول و معیارهایی را برای سنجش درستی یا نادرستی رفتار وکلا بر اساس سوگندی که هنگام اخذ پروانه وکالت یاد می کنند، ارائه می دهد.

🔸️قسمت اول: اصول اساسی حرفه وکالت

این اصول، جوهر و مقتضای ذات وکالت است:

اصل 1️⃣: استقلال

اصل 2️⃣: صداقت و امانتداری و شرافت

اصل 3️⃣: حفظ اسرار حرفه ای

1. استقلال: استقلال وکیل دادگستری تضمین کننده دادرسی منصفانه است. وکیل دادگستری باید آزادانه و بدون بیم و هراس از اعمال هرگونه فشار در چارچوب قوانین و مقررات از حقوق و منافع موکل دفاع کند. وکیل باید از هر اقدامی که موجب صدمه به استقلال عمومی شود، بپرهیزد و مراقبت کند که اخلاق حرفه ای وکالت را هیچ گاه زیرپا نگذارد. اگر مشاوره وکیل صرفاً برای خوشایند مراجعه کننده یا حفظ منافع شخصی وکیل یا ناشی از فشارهای بیرونی باشد و در آنها اخلاق حرفه ای رعایت نشود، هیچ گونه ارزشی ندارد.

2. صداقت، امانتداری و شرافت: وکیل دادگستری باید در رفتار و گفتار خود صادقانه عمل کند و از بیان امور خلاف واقع بپرهیزد. بیان خلاف واقع مغایر با اخلاق حرفه ای وکالت و شأن و جایگاه وکیل در جامعه است. شرافت وکیل، وثیقه سوگند وکالت است. از این رو، پایبندی و توجه دقیق به ارزشها و اخلاق حرفه ای از ویژگی های یک وکیل شریف است.
3.  حفظ اسرار حرفه ای مربوط به اطلاعات محرمانه ای است که وکیل در چارچوب فعالیت حرفه ای خود از آنها آگاه می شود این تعهد مقیّد به زمان خاصی نیست و وکیل باید پرسنل، همکاران و کلیه اشخاصی را هم که با او در ارتباط هستند ملزم به حفظ اسرار حرفه ای کند. در صورتی که بعداً وکیل وکالت شخصی را علیه موکل پیشین خود در موضوع دیگری بر عهده بگیرد، حفظ اسرار حرفه ای وی الزامیست.

🔸️قسمت دوم: قواعد رفتاری در مناسبات حرفه ای وکیل دادگستری

اول: رابطه وکیل و موکل

رعایت اخلاق حرفه ای در این رابطه بر دو محور اساسی استوار است: “حق شهروندی” برای مراجعین و موکلین و “تکلیف” برای وکلا.

هرچند وکلا نیز از حقوق شهروندی برخوردارند. یعنی باید از حقوق شهروندی وکلا نیز در قبال اخلاق حرفه ای دفاع کرد و اجازه نداد دامنه شمول اخلاق حرفه ای چنان وسیع تفسیر شود که حقوق شهروندی وکلا نقض گردد. موکل به عنوان یک شهروند مستحق آن است که وکیل در رابطه وکالتی خود با او موازین حرفه ای را رعایت نماید و او را مشمول موازین اخلاق حرفه ای وکالت قرار دهد. برخی از تکالیف وکیل در قبال موکل به قرار زیر است:

1) لازم است وکیل در راستای حصول به اهداف حقوقی مورد نظر، موکل را از راهکارهای قانونی آگاه سازد و در به کارگیری شیوه های حل و فصل اختلاف غبطه موکل را در چارچوب مقررات قانونی رعایت کند. لیکن در سایر موارد همچون اصول و تشریفات دادرسی، نحوه اقامه دعوا و صلاحیت مراجع بر اساس دانش و تخصص خود رفتار کند.

2) وکیل باید به سوگند وکالت خود پایبند باشد و همچنین با احساس مسئولیت کامل و وفاداری در انجام تکالیف حرفه ای خود بکوشد.

3) وکیل باید از پذیرش دعاوی واهی که علت و انگیزه آن اطاله دادرسی است یا به قصد ایذای طرف مقابل طرح میشود، خودداری کند.

4) وکیل حصول نتیجه مطلوب به موکل را در دعوا نباید به طور صریح یا ضمنی تضمین کند.

5) وکیل نباید علاوه بر حق الوکاله و هزینه های قانونی، وجه یا مال دیگری تحت هر عنوان از موکل دریافت نماید.

6) وکیل باید تعهدات حرفه ای خود را در زمان معقول و متعارف انجام دهد.

7) لازم است وکیل اقدامات مقتضی را در مواعد قضایی و قانونی انجام دهد.

8) چنانچه در قرارداد وکالت طریق خاصی برای اطلاع رسانی پیش بینی نشده باشد، شایسته است وکیل، موکل را از روند پیشرفت دعوا یا مواردی که باید به اطلاع موکل رسانده شود، به یکی از طرق متعارف آگاه کند.

9) شایسته است وکیل در هنگام تنظیم قرارداد وکالت، موکل را از مفاهیم و اصطلاحات تخصصی موجود در آن آگاه کند.

10)وکیل در صورت تغییر محل دفتر و یا شماره های تماس خود باید به شیوه متعارف موکل خود را در جریان قرار دهد.

11) وکیل نباید خود را در نظر عموم دارای اختیارات موهوم، امکانات و اختیارات و اعمال نفوذ فراقانونی نزد مراجع قانونی جلوه دهد و از تظاهر دوستی با قضات و سایر اشخاص مسئول برای تشبّث به وکالت نیز امتناع نماید.

12) موکل در انتخاب وکیل و انعقاد عقد وکالت با ایشان آزاد است و وکیل نیز جز در مواردی  که به واسطه موازین حرفه ای خاص یا قوانین موجود الزام یا منع شده باشد، در انتخاب یا رد پرونده آزاد است.

13) تعارض منافع: وکیل نباید علیه موکل پیشین خود مستقیماً یا به صورت غیر مستقیم قبول وکالت کند. به نحوی که نتیجه عملی آن سوء استفاده از اطلاعات یا اسناد موکلین پیشین باشد و منافع وی را به مخاطره اندازد.

14) حق الوکاله:

میزان حق الوکاله باید متناسب و منصفانه باشد. تناسب حق الوکاله بر اساس معیارهایی چون پیچیدگی پرونده، ارزش مالی خواسته موکل، مهارت های مورد نیاز برای انجام خدمات حقوقی، تجربه و اعتبار وکیل، رویه وکلا، زمان و نیروی انسانی مورد نیاز برای پیشبرد پرونده و محدودیت زمانی موجود تعیین می شود.

بنابراین مالک تعیین میزان حق الوکاله بر اساس شاخص های زیر استوار است:

1. اهمیت کار
2. میزان خواسته
3. نتیجه عمل و اهمیت آن
4. امور مستحدثه و مشکلات مسائل و معضلات قضایی
5. در نظر گرفتن قدرت مالی موکل و اینکه آیا موکل قادر به انجام تعهد مورد نظر و یا کمتر از آن بوده و یا اینکه عدم بضاعت او کاملا محرز است و قادر به پرداخت حق الوکاله نمی باشد
6. مهارت و شهرت و تخصّص وکیل در دعوا
7. قدرت و تمکّن وکیل نسبت به قبول دفاع از دعاوی یا رد دعاوی موکلین و اشخاص ثالث.
8. باید در نظر گرفت که انجام امور محوله اتفاقی است یا دائمی و یا برای کار معین
9. درجه مسئولیت وکیل نسبت به دعاوی قبول شده در طول مدت جریان دادرسی
10. میزان زحمت وکیل جهت مطالعه پرونده و اقامه دعوا و ختم آن

  11.قبول دعوا از نظر شور قانونی یا به عنوان دفاع یا تحقق آن در دادگاه و مورد توجه قرار دادن این دو اصل

نکته مهم:

وکیل نباید به هیچ نحوی خود را در مدعی به یا محکومٌ به شریک کند و یا از طریق شروطی همانند اسقاط حق عزل وکیل و یا حق انتخاب وکیل دیگر، عملا اختیار موکل را در انتخاب وکیل محدود کند و یا با به کارگیری الفاظ مبهم، موجب درک یا فهم نادرست از قرارداد وکالت یا قرارداد مالی توسط موکل شود. بنابراین آنچه ممنوع است معطوف بر تعیین درصدی از محکوم به، بعنوان حق الوکاله و یا شرکت در مدعی به، می باشد. اما چنانچه عبارت چنین انشا گردد که: ” در صورتی که موکل محکومٌ له واقع شود، حق الوکاله …. درصد معادل ارزش ریالی آنچه دادگاه حکم خواهد داد = (محکوم به) تعیین می شود که به نرخ روز بر اساس نظر کارشناس محاسبه خواهد شد، فاقد اشکال است.

با این اوصاف، اخلاق حرفه ای را می توان مانند یک سکه دورو تلقی کرد که از یک سو حاوی حق و از سوی دیگر حامل تکلیف است. حق مزبور متعلق به موکل بوده و آن عبارت است از ضرورت رعایت اخلاق حرفه ای  وکالت نسبت به موکل در مراودات و مناسبات با وکیل خویش.

تکلیف مزبور نیز ناظر بر وکیل بوده و آن عبارت است از الزام او بر رعایت موازین اخلاق حرفه ای در مواجهه با موکل خویش.

اما دامنه قابلیت اعمال اخلاق حرفه ای، محدود به حرفه وکیل بوده و نمی توان آن را به تمامی ابعاد زندگی او تسرّی داد. به این معنا که وصف حرفه ای تنها بر ارزش هایی نظر دارد که در حرفه وکالت و به واسطه ماهیت و سرشت وکالت موضوعیت می یابد. لذا نمی شود که دامنه اخلاق حرفه ای را به هر عمل وکیل تسرّی داد و برای نمونه انتظار داشت که وکیل در یک مراسم عروسی از همان پوششی برخوردار باشد که در مراجع قضایی و به واسطه حرفه اش حاضر می شود یا در زمان مسافرت نیز همان رفتار و پوششی را داشته باشد که در جلسه محاکمه به تن دارد.

🔸️دوم: رفتار حرفه ای در برابر طرف دعوا و مردم و اجتماع

1. حرفه وکالت ایجاب می کند که وکیل در برابر موکل و طرف دعوا با حسن نیت و رعایت ادب و احترام رفتار کند و از غرض ورزی و مداخله در امور شخصی موکل و طرف دعوا بپرهیزد
2. لازم است وکلای دادگستری پیش از طرح دعوا یا در اثنای آن، طرفین را به صلح و سازش دعوت کنند و هرگونه توافق و مذاکره با طرف دعوا را با اطلاع و رضایت موکل انجام دهند .
3. وکیل نباید مانع دسترسی طرف مقابل دعوا به مدارک و شهود شود یا به صورت غیر قانونی مدارکی را که ادله دعوا محسوب می شوند، تغییر، تخریب یا مخفی کند. همچنین وکیل نباید شخص دیگر را ترغیب یا هدایت به انجام چنین اعمالی کند.
4. وکیل باید از حقوق موکل خود دفاع کند و در راستای مقابله با بی عدالتی ها و اقدامات غیرقانونی و برای اجرای عدالت اهتمام ورزد.
5. مقاله: نقش های فراموش شده وکیل دادگستری

🔸️سوم: اخلاق حرفه ای در روابط بین وکلا

رعایت اخلاق حرفه ای بین وکلا موجب می شود مشکلات و اختلافات موکلین از طریق مسالمت آمیز حل و فصل گردد و جایگاه و منزلت شغلی وکالت ارتقاء یابد. می توان موارد و مصادیق آن را در زمینه های پذیرش و معرفی موکل، انجام مشترک امور مربوط به وکالت، اشتغال در دفتر مشترک، جانشینی همکاران، رفتار با کارآموزان، همکاری با همکاران دیگر کشورها، چگونگی مکاتبات بین همکاران، چگونگی رفتار ها در جلسات مشترک، اظهارنظر در خصوص عملکرد کاری همکار و حتی پذیرش وکالت دعوا علیه یک همکار و موارد دیگر بررسی کرد.

در قوانین کشور های مختلف مقرره های مختلفی در خصوص اصول کلی اخلاق حرفه ای وجود دارد که در ادامه مهم ترین آنها ارائه میشود.

1️⃣ رفتار با همکاران به طور عام

1- وکیل در رابطه با همکاران رعایت آداب و سنن و شئون حرفه ای را نموده و با حسن سلوک،احترام و حسن نیت رفتاری صادقانه توأم با اعتماد متقابل و حس همکاری از خود ابراز دارد.روابط باید به گونه ای باشد که رعایت اصل و تعهد دفاعی وکیل در آن شده باشد و نباید روابط وکیل با همکارانش به گونه ای باشد که با منافع موکل در تعارض قرار گیرد.

2- ماده 12 قانون رفتار حرفه ای وکلای ژاپن در رابطه با همکاری با شخص ثالث غیر از وکیل اظهار میدارد:

وکیل به هیچ وجه نمی تواند با شخصی خارج از چهارچوب قوانین حرفه ای وکالت به یک حرفه ی حقوقی یا انجام نقش مشابه وکیل در اختلافات و دعاوی اشتغال دارد همکاری نماید.وکیل نباید تنها از خدمات آن شخص استفاده کند،بلکه باید آن شخص را از ادامه ی چنین کارهایی بازدارد.

قانون اخلاق حرفه ای وکلای اتحادیه ی اروپا بیان می دارد که وکیل نباید وجهی تحت عنوان کمسیون بابت معرفی موکل به شخص ثالث بدهد.و نیز نباید از بابت توصیه یا معرفی موکل به وکیل دیگر از همکار خود وجهی تحت عنوان حق الوکاله یا حق المشاوره یا عناوین دیگر مطالبه کند.(ماده 5 قانون اخلاق حرفه ای وکلا،اتحادیه اروپا)

2️⃣ ارتباط با طرف مقابلی که وکیل دارد

-هرگونه ارتباط مستقیم با طرف مقابل با علم به اینکه دارای وکیل است منظور مذاکره یا حل و فصل موضوع  ممنوع است.مگر آنکه با اطلاع یا رضایت وکیل آن طرف باشد.(ماده 28 قانون اخلاق حرفه ای سوییس)

-رفتار وکیلی که ملاقات با طرف مقابل را می پذیرد با علم به اینکه دارای وکیل است بدون اطلاع دادن به وکیل و أخذ رضایت او تخلف انضباطی است.(بند 2 قانون اخلاق حرفه ای ایتالیا)

3️⃣ ممنوعیت قبول وکالت در برخی پرونده ها

قانون اخلاق حرفه ای وکلای ژاپن:وکیل نمی تواند وکالت پرونده ای را بپذیرد  که او را از رعایت اصل وفاداری نسبت به موکل بخاطر هم دفتر بودن با وکیل طرف مقابل باز دارد.

بند یک ماده ی 3 قانون وکالت اردن اظهار می دارد :وکلای شریک یا همکار در دفتر واحد، نباید در دعوا یا معامله ای،  وکیل هر دو طرف شوند که مصالح و منافع متفاوتی را دارا هستند.

4️⃣ قبولی وکالت توسط کارآموز به طرفیت وکیل سرپرست یا دیگر کارآموز او، در کمسیون امور حقوقی کانون مرکز درباره ی موضوع قبولی وکالت در سال 1379 این نظر داده شد:

در مورد به طرفیت وکیل سرپرست:به نظر می رسد این امر مجاز نیست زیرا هدایت و راهنمایی کارآموز با وکیل سرپرست او است و جمع این عنوان در وکالت برای هر دو طرف دعوا قابل قبول نیست.(مصالح موکل با راهنمایی کارآموز در این مورد قابل جمع نیست)

در مورد به طرفیت سایر کارآموزان:به نظر می رسد با توجه به وظیفه ی سرپرستی وکیل سرپرست و اینکه پیشرفت دعوا باید در ابتدای امر ملحوظ شود سرپرستی همزمان کارآموزان برای خواهان و خوانده قابل جمع نیست.

🔸️وکالت توکیلی:

وکیلی که یکی از همکاران را برای انجام نمایندگی یا همراهی مامور می کند در صورتی که موکل درخصوص تعهد پرداخت حق الوکاله کوتاهی میکند.وکیل باید شخصاً حق الوکاله را پرداخت کند (قانون اخلاق حرفه ای ایتالیا)

-وکیل باید در یک زمان معین به همکار توکیلی خود ابزار و لوازم مورد نیاز او را بدهد در عین حال وکیل توکیلی به همکار خود اطلاعات مشروعی را از فعالیتی که انجام می دهد،بدهد.

وکیل توکیلی مستقیماً نمی تواند پرونده را از طریق مصالحه حل و فصل کند بدون آن که قبلا‌ مراتب را به وکیلی که وکالت به توکیل به او داده است اطلاع دهد.

اگر چند همکار با یکدیگر در پرونده ای متفقاً،مجتمعاً،منفرداً وکالت گرفتند و بین آنها در نحوه پیشبرد پرونده اختلاف حاصل شد:

اگر این اختلاف نظر به گونه‌ای باشد که به موکل آسیب وارد می شود باید موکل را از این امر که ما نظرات متفاوتی داریم مطلع کنند.

🔸️جانشین همکار:

اگر موکل به هر دلیل نخواست با وکیل ادامه همکاری دهد،و قصد داشت وکیل دیگری بگیرد و یا این وکیل را عزل کند با لحاظ حق انتخاب وکیل برای موکل این موارد باید مورد لحاظ قرار گیرد:

1. اطلاع رسانی به وکیل سابق؛در حالت جانشینی یک همکار در جریان دادرسی چه به علت عزل چه به دلیل استعفا وکیل جدید باید انتخاب خود را به وکیل قبلی اطلاع دهد( ماده ۲۷ اخلاق حرفه‌ای سوئیس و ایتالیا)
2. ارائه اسناد پرونده: وکیل معزول یا مستعفی باید طوری رفتار کند که جانشینی حاضر بدون ضرر برای موکل باشد.

یعنی باید پرونده را با تمام اسناد و مدارک موجود جهت پیگیری با اشاره به مواد دادرسی در اختیار وکیل جانشین قرار دهد.

🔸️روابط با کارآموز ها:

وکیل واجد شرایط قوانین سرپرستی باید کارآموزان خود را در دفتر وکالت خود پذیرفته و با آموزش و راهنمایی های خود تجربیاتش را در اختیار آنها قرار دهد و در نتیجه این مشعل حق را در اختیار آن‌ها قرار دهد تا بتوانند در راه عدالت و رستگاری قدم بردارند.

وکیل سرپرست همچون معلّمی است که شاگردان را با آراستگی خود به اخلاق فاضله تربیت می کند لذا وکیل سرپرست باید برای کارآموزان تضمین کارآموزی را نموده و با تدارک محیط کاری ایده آل در جهت سودمندی این تجربه با فراهم نمودن آموزش های متناسب مساعدت می نماید(ایتالیا)

وکیل سرپرست نباید به کارآموزان مسئولیت انجام یک وسیله ی دفاعی غیرمجاز را محول کند. در صورت چنین اقدامی دارای مسئولیت انضباطی است.

وکیل سرپرست در یادداشت های مندرج در دفترچه کارآموزی باید بر واقعیت تأکید کرده و در کنترل کامل آن بدون اغماض و بدون توجه به انگیزه های محبت آمیز اقدام کند.

در روابط بین وکیل سرپرست و کارآموزان اخذ هرگونه وجهی از کارآموزان در ازای امضای وکالتنامه تخلف محسوب می شود و موجب مجازات انتظامی است.

سخنران: دکتر رضا مقصودی

تهیه و تنظیم :

کمیته استخراج و تنقیح کمیسیون کارآموزی کانون وکلای دادگستری استان اصفهان