وکالت های معاضدتی و تسخیری

موضوع: وکالت های معاضدتی و تسخیری

🔸️وکالت های معاضدتی و تسخیری:

قواعد وکالت های معاضدتی و تسخیری آمره می باشند، یعنی تکلیف است و استثنائی بر قواعد وکالت است.

وکیل مدنی در قبول یا رد هر پرونده اختیار کامل دارد، همانطور که از حقوق شهروندی موکل می باشد که وکیل خود را بدون هرگونه اجبار انتخاب نماید ، اما این امر در وکالت های معاضدتی و تسخیری تخصیص خورده است.

یعنی وکیل معاضدتی تکلیف به پذیرش وکالت در موضوعی دارد که از طرف مؤسسه معاضدت قضائی به او ابلاغ شده است، در مورد وکالت تسخیری هم همینطور است.

این قواعد نوعاً جایی آموزش داده نمی شود و متون مدونی در این مورد
وجود ندارد به جز مواد وضع شده در  نظامنامه قانون وکالت مصوب 1316

جهل وکیل نسبت به این قواعد رافع مسئولیت انتظامی وی نمی باشد و امتناع از انجام این وظایف ( خواسته یا ناخواسته) تخلف انتظامی محسوب می گردد و لذا در این موارد یک سوء نیت، مفروض می باشد.

🔸️مقایسه وکالت معاضدتی و تسخیری:

1️⃣ مستند قانونی

مستند قانونی وکالت تسخیری ماده 384 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 می باشد که حاکم بر وکالت تسخیری می باشد و مرجع درخواست دهنده هم ،دادگاه رسیدگی کننده به اتهام متهم می باشد.

ولی مستند وکالت معاضدتی نظامنامه قانون وکالت خصوصاً مواد 43 و 44 می باشد و مرجع درخواست دهنده وکالت معاضدتی ،خود متقاضی است که با مدارک و مستندات شخصاً در مؤسسه معاضدت حاضر می گردد و طی تشریفاتی تقاضای وکالت معاضدتی می نماید.

2️⃣ از لحاظ اعسار موکل

عدم توانایی اخذ وکیل توسط موکل مخصوص وکالت های معاضدتی می باشد.بنابراین شرط لازم در اینگونه وکالت ها احراز اعسار موکل می باشد.

اما در وکالت های تسخیری ، اعسار موضوعیت ندارد ، لذا متهم به یکی از جرائم موضوع ماده 302 قانون آیین دادرسی کیفری حتی اگر توانایی مالی نیز داشته باشد اما تمایل به اخذ وکیل نداشته باشد دادگاه موظف به درخواست وکیل تسخیری می باشد.

3️⃣ از نظر موضوع دعوا

وکالت های معاضدتی علی القاعده در موضوعات حقوقی می باشد لیکن وکالت های تسخیری در موضوعات کیفری می باشد.

4️⃣ حق الوکاله وکیل

وکالت های معاضدتی تابع توافق می باشد که در قراراداد مالی بین وکیل و موکل منعقد می گردد، لذا در اینگونه موارد هیچ گونه تفاوتی با وکالت تعیینی ندارد.

در وکالت تسخیری قبلاً یک بودجه ای در اختیار قوه قضائیه قرار گرفته بود که برای وکلای تسخیری مبلغ 200.000 تومان در نظر گرفته شده بود و لیکن تاکنون مبلغی در اختیار کانون ها قرار نگرفته است .اما در حال حاضر در آیین‌نامه تعرفه حق‌الوکاله، حق‌المشاوره و هزینه سفر وکلای دادگستری مصوب 1399  ، تنظیم و ارائه وکالتنامه توسط وکیل تسخیری و معاضدتی الزامی می باشد .
لکن میدانید  که تعرفه زمانی موضوعیت دارد که قرارداد خصوصی وجود نداشته باشد.

با توجه به اینکه در وکالت تسخیری  امکان تنظیم قرارداد خصوصی با موکل وجود ندارد لذا در این مورد همان دو برابر حداقل تعرفه موضوع نظامنامه قانون وکالت، ملاک است.

5️⃣ از نظر نقش وکیل در دادرسی

حضور وکیل تسخیری شرط دادرسی عادلانه و رسمیت یافتن جلسه رسیدگی می باشد ، اگر جلسه رسیدگی به اتهام متهمی که طبق قانون باید وکیل تسخیری داشته باشد بدون حضور وکیل تشکیل گردد و رأی صادر گردد رأی مذکور در هر مرحله ای که باشد نقض می گردد ، اما حضور وکیل معاضدتی شرط دادرسی نمی باشد.

6️⃣ از لحاظ حوزه مداخله وکیل در دادرسی

وکالت معاضدتی محدود به مرحله ی بدوی و تجدید نظر می باشد .لذا وقتی ابلاغی از ناحیه مؤسسه معاضدت به شما می شود، شما در حوزه مداخله مراحل دادرسی اختیارات خود را به مرحله ی بدوی و تجدید نظر  محدود نمایید.

به این خاطر که مراحل یک پرونده غالباً شامل این دو مرحله می باشد و اینکه وکالت های معاضدتی امری استثنائی و خلاف اصل می باشد فلذا بایستی به قدر متیقّن اکتفا نمود، همچنین وکیل معاضدتی باید هرچه سریع تر تکلیف حق الوکاله و خمس آن را معلوم نماید.

حوزه مداخله وکیل تسخیری محدودیت ندارد.

7️⃣ ارتباط وکیل با موکل

در وکالت تسخیری اساساً ارتباطی بین وکیل و موکل وجود ندارد و غالباً موکل ، وکیل خود را در جلسه رسیدگی ملاقات می نماید. و در ماده 8 نظامنامه قانون وکالت نیز بیان گردیده است که:

اما این موضوع در مورد وکالت معاضدتی نمی باشد و فقط در مورد وکالت تسخیری حاکم است چون در وکالتنامه معاضدتی ، متقاضی بعد از مراجعه به مؤسسه معاضدت و طی تشریفات و اثبات اعسار با در دست گرفتن ابلاغی که مؤسسه خطاب به وکیل صادر می نماید به دفتر وکیل مراجعه نموده و وکیل مانند یک وکیل تعیینی وکالتنامه را تنظیم می نماید.

آیا وکالت تسخیری  از لحاظ فقهی و حقوقی عقد وکالت محسوب می گردد یا خیر؟

خیر ، لفظ وکالت در وکالت تسخیری مجازاً استعمال گردیده است و در معنای موضوعٌ له و حقیقی خود به کار نرفته است.

اگر در جرائم حق الناسی که رسیدگی غیابی مجاز می باشد ، متهم از همان ابتدا مجهول المکان و یا متواری باشد  و دادگاه برای وی وکیل تسخیری تعیین نموده باشد و وکیل تسخیری در جلسه رسیدگی حضور داشته ، آیا رأی صادره حضوری است یا غیابی؟

رأی غیابی است ، بنابراین اراده وکیل برگرفته از اراده موکل نیست  و تفسیر مضیّق قوانین کیفری و تفسیر به نفع متهم و اکتفاء به محل استثناء اقتضاء می کند  که این رأی غیابی تلقی شود.

در تبصره 2 ماده 13 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 ، برای مجنون ،وکیل تسخیری در نظر گرفته شده است.حال آن که در مورد مجنون به دلیل حجر ، بدون اراده ولی یا قیم هیچ شخصی نمی تواند دخالت کند اما اینجا استثنائاً دادگاه مداخله می نماید.

با توجه به موارد مذکور چرا وکالت تسخیری تأسیس شد ؟ وکالت تسخیری یک ضرورت ناشی از دادخواهی و رعایت مقررات شکلی مربوط به آن و  در راستای تحقق دادرسی عادلانه و تأمین حقوق متهم وضع شده است.

🔸️وکالت معاضدتی:

شخصی که توانایی مالی برای أخذ وکیل ندارد یا در امری نیازمند مشاوره است ضمن مراجعه به اداره معاضدت ، مستشار مؤسسه معاضدت دلایل و مدارک وی را بررسی می نماید.

برای تعیین وکیل معاضدتی باید در درجه اول دعوای مطروحه با اساس باشد و واهی نباشد.

مراجعین به مؤسسه ی معاضدت در ابتدا مشاوره حقوقی اخذ می کنند.

دعاوی کسانی که قابل ارجاع به وکیل نیست از نظر قانونی وکیل معاضدتی به آنها تعلّق نمی گیرد و دعاوی که با اساس تشخیص داده شود وارد مرحله بعدی (احراز اعسار متقاضی ) می شود.

برخی از کانون ها برای احراز اعسار از یک فرم استشهادیه بهره می گیرند، مؤسسه ی معاضدت کانون وکلای دادگستری استان اصفهان  از کلانتری محل درخواست تحقیق محلی از وضعیت زندگی  متقاضی را می نماید.

لازم به ذکر است افرادی که در انجمن های خیریه ، کمیته امداد ، سازمان بهزیستی ، مددکاری امام زمان و سایر سازمان ها و انجمن های حمایتی نظیر مصادیق ذکر شده  عضو می باشند با ارائه معرفی نامه از آن مراکز دیگر نیازی به ارائه مدارک دیگر جهت اثبات معسر بودن خود ندارند.

🔸️منظور از اعسار چیست؟

در این خصوص دو نوع ملاک وجود دارد

1️⃣ ملاک شخصی

توانایی مالی یعنی قدرت پرداخت بالفعل و نقدی حق الوکاله

2️⃣ ملاک نوعی

اگر این فرد که دعوایی را نزد شما مطرح نموده در حال حاضر توانایی پرداخت حق الوکاله را نداشته(توانایی بالقوّه دارد) ولی موضوع پرونده و شرایط حاکم بر آن و دلایل اثباتی ادعا به نحوی است که اگر نزد یکی از همکاران مطرح گردد ایشان حاضر به قبول وکالت در این پرونده می شود.

به عنوان مثال شخصی در حال حاضر توانایی پرداخت حق الوکاله را ندارد ولی با توجه به دلایل و مدارک موجود و اینکه طرف دعوا هم دارایی جهت وصول در آینده را دارد

˜شرکت در محکومٌ به یا مدعی به ،تخلف انتظامی است .

اگر وکیل معاضدتی بعد از ابلاغ ، در حین رسیدگی متوجه شد که موکل توانایی مالی برای پرداخت حق الوکاله را داشته است  و این موضوع را موکل پنهان نموده ، یا بعد از مدتی موکل توانایی مالی پیدا کند و بتواند حق الوکاله را پرداخت کند ، اینجا وکیل معاضدتی مکلّف است این موضوع را به مؤسسه ی معاضدت اعلام کند  و اگر موکل به مؤسسه دروغ گفته باشد ، مؤسسه معاضدتی می تواند موکل را از خدمات بعدی محروم نماید و ابلاغ صادره را کأن لم یکن تلقی کند.

🔸️آیا یک تاجر یا شرکت می تواند تقاضای وکیل معاضدتی نماید؟

تجّار و اشخاص حقوقی برای اثبات عدم تمکّن مالی خود باید دادخواست ورشکستگی بدهند ،با وحدت ملاک می توان گفت برای شرکتی که در حال فعالیت اقتصادی است و ورشستگی آن به اثبات نرسیده نمی توان وکیل معاضدتی تعیین نمود .

اما اگر شرکتی در موضوع اثبات ورشکستگی  خود درخواست وکیل معاضدتی نماید می توان با درخواست این شرکت برای اخذ وکیل موافقت نمود.

بعد از احراز اعسار موکل ، مؤسسه به وکیل در نظر گرفته برای متقاضی معاضدت ابلاغی با محتوای ذیل  می نماید

همکار محترم … شما به عنوان وکیل معاضدتی خانم/آقا … به عنوان وکیل معاضدتی انتخاب شدید ، مقتضی است مطابق ماده 43 نظامنامه قانون وکالت ظرف مدت یک هفته وکالتنامه و قرارداد حق الوکاله پیوست را تنظیم و یک نسخه از آن را به اداره معاضدت بفرستید.

قراردادی که موکل به پیوست ابلاغیه به دفتر شما می آورد قراردادی نیست که شما از آن در دادگستری استفاده خواهید کرد  ، بلکه این قرارداد بین شما ، شعبه معاضدت و موکل معاضدتی حاکم می باشد.

پس شما برای وکالت در دادگستری از همان فرم معمول وکالتنامه در وکالت تعیینی استفاده می کنید.

بعد از یک هفته یک نسخه از این وکالتنامه را به همراه نتیجه مراجعه موکل و قبول وکالت وی و طرح دادخواست به صورت گزارش به شعبه معاضدت ارائه می نمایید

گزارش استطلاعی که جنبه ی اطلاعی داشته و گزارش اولیه می باشد.

طبق ماده 44 نظامنامه قانون وکالت وکیل انتخابی باید شعبه معاضدت را از جریان کار مطلع نماید.

🔸️گزارش استصوابی

گاهی شما در جریان وکالت معاضدتی اقداماتی انجام می دهید که بدون تصویب مؤسسه معاضدت نافذ نیست و حتی ممکن است تخلف و موجب مسئولیت مدنی در مقابل موکل معاضدتی باشد.

اصل پذیرش وکالت معاضدتی تکلیفی الزام آور است اما آنچه توسط مستشار به عنوان موضوع خواسته احراز شده است باید توسط وکیل معاضدتی مجدداً بررسی شود ، بنابراین شما بعد از أخذ مدارک و مشاوره با موکل معاضدتی اگر به همان موضوع خواسته مندرج در ابلاغیه رسیدید و برای شما احراز گردید، همان ملاک است و باید وکالتنامه و گزارش تهیه کنید و به شعبه معاضدت ارسال کنید.

اما گاهی شما بعد از بررسی به نتیجه ای بر خلاف ابلاغیه صادره می رسید ، بنابراین سؤالی که مطرح می شود این است که ملاک برای پذیرش وکالت معاضدتی چیست؟

آیا آنچه در ابلاغیه ذکر شده ملاک می باشد یا استنباط شما؟

به عنوان مثال در پرونده ، حکم قطعی صادر گردیده  و این موضوع از دید شعبه معاضدت پنهان مانده یا به این نتیجه رسیدید که اگر موکل در موضوع دیگری طرح دعوا کند بهتر است.

هرگونه تغییر در موضوع خواسته چه اقدام موازی و یا هر اقدام اضافی دیگری که وکیل معاضدتی می خواهد انجام دهد باید به تصویب شعبه معاضدت برسد (نظارت استصوابی)

هر ابلاغیه را باید برای یک پرونده و یک موضوع خواسته بگیرید ، اگر موضوع دیگری نیز هست که در آن مورد هم نیاز به وکالت معاضدتی می باشد باید در آن مورد نیز ، مجوز شعبه معاضدت را اخذ نمایید.

آیا تنظیم قرارداد خصوصی با موکل معاضدتی جایز است ؟ آیا وکیل معاضدتی می تواند مانند وکیل تعیینی ، قرارداد تنظیم کند؟ (منظور از قرارداد اینجا حق الوکاله و نحوه پرداخت آن می باشد)

وکالت معاضدتی یک امر استثنائی است پس قواعد ویژه ای دارد ،با رعایت این قواعد آمره که بر تأسیس وکالت معاضدتی حاکم است تنظیم قرارداد خصوصی منع قانونی ندارد بنابراین شما محدود به تعرفه قانونی نمی باشید.

وکیل معاضدتی در ابتدای امر نمی تواند هیچ وجهی به عنوان حق الوکاله از موکل بگیرد .هزینه دادرسی ، هزینه کارشناس،قرار معاینه محل و هزینه های دیگر به عهده موکل معاضدتی می باشد و اگر پرداخت نکرد باید به موکل اخطار کنید تا به دفتر مراجعه کند و کتباً این موضوع را بنویسید و از ایشان امضاء بگیرید و به شعبه معاضدت اعلام نمایید تا تکلیف قانونی متوجه شما نشود.

طبق ماده 43 نظامنامه قانون وکالت ،وکیل زمانی که موکل محکومٌ له واقع شود مستحق حق الوکاله می باشد

وکیل معاضدتی در ابتدای امر نمی تواند از موکل معاضدتی حق الوکاله ای دریافت نماید.

🔸️منع اخذ تضمین بابت حق الوکاله از موکل معاضدتی:

تضمین در هیچ وکالتی قانوناً مجاز نمی باشد ، اما منظور ما در اینجا همان وسیله پرداخت است،یعنی شما در وکالت تعیینی می توانید بابت قسمتی از حق الوکاله که موکل به صورت نقدی پرداخت نکرده ، وسیله پرداخت مثل چک بگیرید.

🔸️ولی آیا وکیل معاضدتی همین وسیله پرداخت را می تواند از موکل معاضدتی خود بگیرد یا خیر؟

وسیله پرداخت برای دین می گیرند یعنی طرف اول باید بدهکار بشود تا بعد بتوان به استناد این دین ، و وسیله ی پرداخت آن بدهی را مطالبه کرد ، بنابراین چون اساساً دینی وجود ندارد ، نمی توان از موکل وسیله پرداخت أخذ نمود.

ممکن است وکیل از موکل تقاضای چک یا سفته نماید اما موکل نتواند یا نخواهد که آن را ارائه دهد ، در این صورت وکیل ممکن است بین دو امر تردید نماید.

1️⃣ أخذ وکالت را معلّق بر سپردن وسیله پرداخت نماید.

2️⃣ پرونده را بدون أخذ وسیله پرداخت قبول نماید ، چون پذیرش وکالت معاضدتی تکلیف قانونی است.

منوط کردن أخذ وکالت به سپردن وسیله پرداخت ممنوع است ، چون موجب تعلیق تکالیف قانونی پذیرش وکالت معاضدتی می باشد و این تخلّف می باشد.

نظر دکتر مقصودی در پرونده های معاضدتی به فکر حق الوکاله نباشید.

آیا وکیل معاضدتی حق مداخله در تمام مراحل دادرسی را دارد یا خیر؟

دو نوع رابطه وجود دارد

• رابطه طولی یعنی از لحاظ مراجع رسیدگی کننده که در طول هم هستندمثلا بدوی ، تجدید نظر ، اعاده دادرسی ، اجرای احکام
• رابطه عرضی  ماده 35 قانون آیین دادرسی مدنی

🔸️پاسخ:

وکالت معاضدتی محدود به بدوی و تجدید نظر می باشد و بیش تر از آن نیاز به تصریح دارد.

اما آیا اختیارات چهارده گانه مذکور در ماده 35 قانون آیین دادرسی مدنی  ، وکیل معاضدتی می تواند مثل وکیل تعیینی به اختیار خود هرکدام را صلاح دانست در وکالتنامه تصریح کند ؟ یا در این مورد هم وکالت معاضدتی با قیود و شرایط استثنائی مواجه می باشد؟

اختیارات مذکور در ماده 35 قانون آیین دادرسی مدنی دارای دو نوع ماهیت می باشند.

1️⃣: مواردی که نیازمند تقدیم دادخواست علیحده و اقامه ی دعوا جداگانه هستند و پرونده مستقلی محسوب می شوند مانند: ورود ثالث ، جلب ثالث و دعوای متقابل D در این موارد با توجه به اینکه هر ابلاغیه معاضدت قضائی برای یک پرونده است  ، اگر وکیل معاضدتی بخواهد اقدام اضافی نماید باید از شعبه معاضدت درخواست ابلاغ ثانوی دیگری نماید.پس دعای مذکور باید از قبل به مؤسسه معاضدت اطلاع داده شود و تقاضای ابلاغ دیگری شود و این موضوع جزء سهمیه ابلاغ وکیل محسوب می شود.

2️⃣: اما در بقیه موارد اختیارات، که دعوای مستقلی محسوب نمی شود وکیل معاضدتی مانند وکیل تعیینی مجاز می باشد که هر اختیاری را که صلاح بداند ذکر نماید.

وکیل معاضدتی وکالت در توکیل هم نمی تواند بگیرد چون با فلسفه این وکالت سازگار نیست و هر وکیل هر ساله باید در سه پرونده معاضدتی قبول وکالت نماید.

وکیل معاضدتی حق استعفا ندارد.

وکالت معاضدتی از تمبر حق الوکاله معاف است.

وکیل معاضدتی علاوه بر گزارشی که ابتدای کار به مؤسسه معاضدتی تحویل می دهد یک گزارش هم باید در پایان کار بدهد ، یعنی زمانی که حکم بدوی یا قطعی صادر شد گزارش از نتیجه آن می دهد که دو حالت دارد.

1-اگر موکل محکومٌ له واقع شده باشد ، وکیل باید در خصوص موضوع حق الوکاله هم تعیین تکلیف نماید ،و اگر حق الوکاله را دریافت کرده باشد باید خمس آن را به صندوق کانون بدهد اما اگر موکل علی رغم محکومٌ له واقع شدن به دلیل عدم دریافت محکومٌ به  و یا امتناع از پرداخت حق الوکاله توسط موکل ، وکیل معاضدتی باید به مؤسسه اعلام کند که حق الوکاله ای دریافت نکرده است.

سخنران: دکتر رضا مقصودی

تهیه و تنظیم :

کمیته استخراج و تنقیح کمیسیون کارآموزی کانون وکلای دادگستری استان اصفهان