گروه حقوقی-مهدیه سیدمیرزایی: هر دعوایی دو طرف دارد، خواهان و خوانده اصلی دعوا؛ شاید کسانی هم مانند وکیل، وصی، قیم، ورثه یا قائم‌مقام هم در دعوا نقش داشته باشند اما آنها هم در واقع به تبع همان خواهان و خوانده اصلی وارد دعوا می‌شوند. اگر غیر از خواهان و خوانده اصلی (وابستگان آنها)، شخص دیگری هم در دعوا ذی‌نفع باشد، باید با عنوان «ثالث» وارد دعوا شود؛ «ورود ثالث» یا «جلب ثالث» دارای مقررات خاصی خواهد بود.
مفهوم «ثالث» هم در مورد ورود و جلب شخص ثالث و هم در مورد اعتراض ثالث صدق مي‌كند. هرچند كه موارد و تشريفات طرح اين سه نوع از دعوا با یکدیگر متفاوت است. دکتر مصطفی السان، حقوقدان و عضو هیات علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی در گفت‌وگو با «حمایت» با بیان این مطلب، در خصوص اینکه شخص ثالث دارای چه حقوقی است، گفت: طبق ماده 130 قانون آیین دادرسی مدنی، شخص ثالثي كه خود را در دعواي در حال رسيدگي ذي‌نفع مي‌داند، مي‌تواند با تقديم دادخواست در اين دعوا وارد شود. همچنين طبق ماده 417 قانون آیین دادرسی مدنی، در صورتي كه هر نوع رأيي در حقوق شخص ثالث خلل وارد آورد، ثالث مي‌تواند نسبت به رأي صادره اعتراض کند كه اين اقدام اصطلاحاً «اعتراض شخص ثالث» ناميده مي‌شود.
وی ادامه داد: ورود ثالث نيز در زمان رسيدگي شعبه بدوي ديوان عدالت اداري پيش‌بيني شده است. بدين معنا که ثالثي که براي خود مستقلاً حقي قايل است يا خود را در محق شدن يکي از طرفين ذي‌نفع مي‌داند، مي‌تواند با تقديم دادخواست و قبل از صدور رأي در دادرسي وارد شود.
این عضو هیات علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی افزود: هرچند ماده 54 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری صريحاً پيش‌بيني نکرده، اما با توجه به ملاک ماده 130 قانون آیین دادرسی مدنی، هر گاه در شعبه ديوان رأي صادر شده باشد، امکان ورود ثالث منتفي است. زيرا دعوايي وجود ندارد که بتوان در آن وارد شد.
السان اضافه کرد: البته اگر از شعبه ديوان (اعم از بدوي يا تجديدنظر) رأيي صادر شود که در حقوق شخص ثالث خللي وارد آورد، ثالث مي‌تواند ظرف دو ماه از تاريخ اطلاع از حکم نسبت به آن اعتراض کند. بر اساس ماده 57 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری، مرجع صالح براي رسيدگي به اعتراض شخص ثالث، شعبه‌اي است که به پرونده رسيدگي و نسبت به آن رأي صادر کرده است.
وی همچنین عنوان کرد: بر اساس مواد 34 و 73 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری، دستور موقت از شعبه بدوي ديوان عدالت اداري يا شعبه تجديدنظر ديوان ممکن است صادر شود. شعبه رسيدگي‌کننده در صورت احراز ضرورت و فوريت موضوع، بر حسب مورد، دستور موقت مبني بر توقف اجراي اقدامات، تصميمات و آراي مزبور يا انجام وظيفه، صادر می‌کند که این مورد نیز در ماده 35 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری آمده است.
وارد ثالث، مدعي (خواهان) است
این وکیل پایه‌یک دادگستریِ همچنین در خصوص معنا و مفهوم اصطلاحات ورود ثالث و جلب ثالث بیان کرد: ورود ثالث يعني حالتي كه ثالث به طور مستقل در يك دعواي در جريان، مدعي حق مستقلي براي خويش بوده يا خود را در ذي‌حق شدن يكي از طرفين، ذي‌نفع مي داند. اين شخص بايد با تقديم دادخواست در چنين دعوايي وارد شود.
وی افزود: بنابراين وارد ثالث، مدعي (خواهان) محسوب مي‌شود و در دعواي تمام عياري كه وي طرح مي‌كند، بايد تمامي شرايط و مندرجات الزامي دادخواست كه از جمله در مواد 51 الي 56 قانون آیین دادرسی مدنی آمده است، رعايت شود.
السان در ادامه اظهار کرد: در جلب شخص ثالث، هر يك از اصحاب دعواي اصلي، شخص ثالثي را كه امكان دارد شخص حقيقي يا حقوقي باشد به دادرسي جلب مي‌كنند، بدين معنا كه وي را خوانده قرار مي‌دهند، با اين اميد كه مستقلاً در برابر خواهان اصلي محكوم شود يا از دعواي احتمالي وي در آينده پيشگيري شود. وی با ذکر مثالی در این زمینه عنوان کرد: به عنوان مثال، در مورد ملكي كه موضوع نقل و انتقال‌هاي متعدد با سند عادي قرار گرفته، بهتر است براي پيشگيري از مشكلات بعدي، همه خريداران و فروشندگان، خوانده قرار گيرند و اگر در جريان دادرسي مشخص شود که شخصي مبايعه‌نامه داشته است، وی نيز براي پيشگيري از مشكلات احتمالي بعدي بايد به دادرسي جلب شود.
این حقوقدان با بیان اینکه جلب شخص ثالث به دادرسي در جريان رسيدگي در شعبه بدوي در ديوان عدالت اداري امکان‌پذير است، اضافه کرد: مهلت اين اقدام، براي شاکي حداکثر 30 روز پس از ثبت دادخواست اصلي و براي طرف مقابل، ضمن پاسخ کتبي به دادخواست شاکي است. در صورتي که مهلت فوق رعايت شود، شعبه ديوان تصويري از دادخواست، لوايح و مستندات طرفين را براي شخص ثالث ارسال مي‌کند این موضوع در ماده 54 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری پیش‌بینی شده است.
وی ادامه داد: بدين معنا که اگر متقاضي جلب، شاکي باشد بايد نسخه‌اي از دادخواست خود و پيوست‌هاي آن و اگر طرف شکايت باشد، بايد ضمن دادخواست جلب ثالث، نسخه‌اي از دفاعيات و مدارک خود را به شعبه رسيدگي‌کننده تسليم کند تا براي مجلوب ثالث ارسال شود.
السان در پاسخ به این پرسش که شخص ثالث در چه مرحله‌ای می‌تواند به جریان دادرسی وارد شود، گفت: طبق ماده 130 قانون آیین دادرسی مدنی، ثالث مي‌تواند تا زماني كه دادرسي در جريان رسيدگي قرار دارد، چه در مرحله بدوي يا در مقطع تجديدنظر با تقديم دادخواست وارد دادرسي شود. به نظر مي‌رسد كه ورود شخص ثالث در مرحله واخواهي نيز امكان دارد. زيرا قانون آیین دادرسی مدنی، اين امر را ممنوع نكرده و به قرينه ماده 136 اين قانون امكان‌پذير است. به گفته وی، در صورتي كه ختم دادرسي اعلام شده يعني پرونده آماده صدور رأي قاطع باشد، امكان ورود شخص ثالث در آن مرحله يا مقطع از رسيدگي وجود نخواهد داشت. اگر در دادگاه تجديدنظر ختم دادرسي اعلام شده باشد، عملاً امكان ورود ثالث در آن دعوا منتفي مي‌شود. در اين فرض، ثالث بايد منتظر رأي بماند و تنها در حالتي كه راي صادره در حقوق وي خللي وارد سازد، مي‌تواند اعتراض كند. (مواد 417 و 418 قانون آیین دادرسی مدنی) این عضو هیات علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی در پاسخ به اینکه هزینه دادرسی ورود و جلب ثالث چقدر است، اظهار کرد: با توجه به اينكه خواسته دعواي ورود و جلب شخص ثالث از دعواي اصلي تبعيت مي‌كند، بنابراين هزينه دادرسي آن نيز اصولاً تابع دعواي اصلي است.
شرایط جلب ثالث
وی در مورد شرایط جلب ثالث گفت: طبق ماده 135 قانون آیین دادرسی مدنی، خواهان يا خوانده‌اي كه قصد جلب شخص ثالث را دارد، بايد دلايلي ارايه كند مبني بر اينكه ثالث به نحوي به اين دعوا مربوط است و مي‌توان وي را خوانده قرار داد. البته به نظر مي‌رسد كه دادگاه وارد ماهيت ادعاي شخص نمي‌شود و بررسي اينكه آيا واقعاً مي‌توان مجلوب ثالث را محكوم كرد يا خير، نيازمند رسيدگي در ماهيت و برگزاري حداقل يك جلسه دادرسي است.
السان در زمینه موعد تقديم دادخواست ورود ثالث نیز بیان کرد: به موجب ماده ۱۳۰ قانون آیین دادرسی مدنی، هرگاه شخص ثالثی در موضوع دادرسی اصحاب دعوای اصلی برای خود مستقلا حقی قایل باشد یا خود را در محق شدن یكی از طرفین ذی‌نفع بداند، می‌تواند تا وقتی كه ختم دادرسی اعلام نشده است، وارد دعوا شود، چه رسیدگی در مرحله بدوی یا تجدیدنظر باشد.
وی افزود: همچنين بر اساس ماده ۱۳۵ همان قانون، هر یك از اصحاب دعوا كه جلب شخص ثالثی را لازم بداند، می‌تواند تا پایان جلسه نخست دادرسی، جهات و دلایل خود را اظهار كرده و ظرف 3 روز پس از جلسه با تقدیم دادخواست از دادگاه درخواست جلب او را مطرح کند. در این میان تفاوتی وجود ندارد که دعوا در مرحله نخستین یا تجدیدنظر باشد.
شرایط ابطال دادخواست ورود ثالث
این حقوقدان با بیان اینکه دادخواست ورود شخص ثالث از حيث شرايط لازم و مندرجات الزامي مانند دادخواست اصلي بين خواهان و خوانده است، تصریح کرد: بنابراين اگر وارد ثالث وظيفه‌اي بر عهده داشته و آن وظيفه را انجام ندهد و بدون انجام آن وظيفه امكان رسيدگي در ماهيت دعواي وي نباشد، به استناد يكي از مواد 95، 96، 256 و 259 قانون آیین دادرسی مدنی، قرار ابطال دادخواست وارد ثالث صادر مي‌شود.
وی ادامه داد: همچنين اگر شخص ثالث دادخواست، ورود خود را تا نخستین جلسه دادرسي مسترد كند، به استناد بند (الف) ماده 107 قانون آیین دادرسی مدنی، قرار ابطال دادخواست وارد ثالث صادر مي‌شود.
ورود ثالث در دعوي تصرف عدواني
السان در مورد ورود ثالث در دعوي تصرف عدواني گفت: هرگاه شخص ثالثی در موضوع رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی یا مزاحمت یا ممانعت از حق در حدود مقررات یادشده خود را ذی‌نفع بداند، تا وقتی كه رسیدگی خاتمه نیافته است، چه در مرحله بدوی یا تجدیدنظر باشد، می‌تواند وارد دعوا شود. مرجع مربوط به این امر رسیدگی کرده و حكم مقتضی صادر خواهد كرد.
وی خاطرنشان کرد: به نظر نمي‌رسد كه قواعد متفاوتي در مقايسه با مواد 130 تا 134 قانون آیین دادرسی مدنی، بر ورود شخص ثالث در دعاوي تصرف حاكم باشد. ماده 169 قانون آیین دادرسی مدنی نيز از حيث الفاظ تفاوت چنداني با ماده 130 این قانون ندارد.
