2- اختلاف در بقاي جهيز و مسئوليت شوهر:
در صورتي که در زمان عقد، صورت کاملي از جهيزيه زن تهيه شده و به امضاي شوهر رسيده است و اکنون، در نتيجه اختلاف يا انحلال نکاح يا به دلايل ديگر، زن تصميم دارد از خانه شوهر برود و به استناد به صورت جهيزيه که در دست دارد، آن اموال را از مرد مطالبه کند، در اين فرض، آيا شوهر را بايد ملزم به رد عين جهيزيه کرد و در صورت تلف عين آن، به پرداخت مثل يا قيمت آن محکوم ساخت يا دادن رسيد جهيزيه براي صدور چنين حکمي کافي نيست؟
ممکن است ادعا شود که شوهر، با امضاي صورت جهيز، به عنوان امين، متعهد به نگهداري از اموال زن شده است.
بر طبق قانون، امين بايد اموالي را که به او سپرده شده است، در صورت مطالبه مالک برابر مواد 216 و 620 قانون مدني به او رد کند و در موردي که نسبت به تلف يا بقاي اين اموال ترديد شود، چون اصل، بقاي آنها است( اصل استصحاب)، بايد شوهر را مدعي شمرد و اگر او نتواند تلف جهيز را ثابت کند بايد محکوم به رد گردد.
با اين وجود، بايد دانست که جهيز زن در تصرف اختصاصي مرد قرار نمي‌گيرد. زن و شوهر بر اين اموال، سلطه مشترکي دارند و هر کدام به تنهايي نيز مي‌توانند آن را به بکار برد.
بويژه، زن حق دارد که جهيز را تلف کند يا به ديگري انتقال دهد و شوهر نمي‌تواند مانع اين کار شود!. بنابراين، ادعاي اينکه شوهر با دادن رسيد، مامور نگهداري جهيز شده است، با واقعيت و انصاف سازگار به نظر نمي‌رسد.
اموال مزبور در گذر زمان مورد استفاده زن و شوهر و فرزندان و خانواده قرار گرفته و فرسوده شده يا به مرور زمان، ممکن است از بين روند، بدين ترتيب، چگونه مي‌توان به استناد صورت جهيزي که به امضاي مرد رسيده است، او را محکوم به حفظ و رد اين اموال دانست؟
بدين جهت، ديوان عالي کشور در راي شماره 1366 مورخ 11 ذيحجه سال 1339 قمري خود اعلام مي‌کند: «….داشتن قبض رسيد جهيزيه به تنهايي براي حق مطالبه نيست، بلکه زوجه بايد ثابت نمايد که جهيزيه، باقي در منزل زوج و اثر قبض و رسيد فقط همين است که با بقاء عين جهيزيه، زوج نمي‌تواند بدون ناقل جديدي نسبت به آن دعوي مالکيت بنمايد…» 14
ضمن احترام به نظر جناب دکتر کاتوزيان حقوقدان برجسته، ديدگاه ايشان بيانگر بخشي از واقعيت و انصاف است!
درست است که صرف تسليم جهيزيه و لوازم انتقالي زوجه به منزل زوج و مفروض بودنِ حق استفاده مشترک آنها و فرزندان، امکان استهلاک و از بين رفتن تدريجي آن محتمل است و بنا به نظر ايشان نبايد، آن را مستوجب مسئوليت شوهر از حيث حقوقي دانست، اما از سوي ديگر، صرف قائل نبودن مسئوليت براي مرد يا شوهر و محتمل بودنِِ امکان تلف يا از بين بردن آن از سوي شوهر، بويژه در زمان اختلاف و درگيري‌هاي زناشويي و خانوادگي، نبايد در مسئوليت وي، با احرازو اثبات تعدي و تفري وي ترديد کرد.
اينگونه نيز با مقتضاي انصاف و عدالت نيز سازگار‌تر است.
ضمن آنکه، زن مي‌توان جهيزيه خويش را در فرض وجود سياهه و حتي، بدون وجود آن، با جلب نظر کارشناس رسمي دادگستري از حيث وجود و تعلق آن به خويش به موجب سياهه، گواهي گواهان، اسناد خريد و نيز به لحاظ وجود و بقاي آنها در منزل شوهر تامين دليل کرده و آن را مستند دعوي خويش نسبت به استرداد آنها از حيث حقوقي و يا تعقيب جزايي زوج، در صورت موجه بودنِ دلائل توجه اتهام به وي، مبني بر تعدي و تفريط نسبت به جهيزيه مزبور قرار دهد15?
3- وضعيت انتقال و ارسال جهيزيه به منزل شوهر چگونه است و نحوه استرداد آنها چگونه بوده و نظام حقوقي مربوطه در اين باره چگونه است؟
صرفنظر از وجود مراتب ياد شده، به هنگام انتقال جهيزيه به منزل مشترک، رسم بر اين است که اقلام موضوع جهيزيه در قالب سياهه‌اي، مشتمل بر مشخصات و اوصاف آنها از حيث کمي و کيفي تنظيم و از شوهر و بعضاً، خانواده وي و شهود حاضر در محل جهت تحويل و سپردن آنها امضاء مي‌گيرند.
گرچه، اين کار از حيث اخلاقي و عاطفي ممکن است تبعات منفي در زوج و خانواده وي ايجاد نمايد، ولي به سرعت، اين مهم در جامعه در حال افزايش است.!
نظر به آنکه، جهيزيه مال شخص زوجه محسوب گشته و الزامي به آوردن به منزل شوهر، مگر به موجب توافق ضمن عقد مطروحه نداشته و با انتقال آن به منزل مشترک و منزل شوهر، آنرا طبق سياهه و مشخصات تهيه شده و مورد گواهي زوج و شهود مربوطه به وي مي‌سپارد- يد شوهر (زوج) در اين ارتباط اماني تلقي گشته و در صورت تعدي و تفريط احتمالي درآنها، ايجاد مسئوليت زوج، برخلاف نظر جناب دکتر کاتوزيان، از جهت حقوقي متصوراست.
از اينرو، به منظورحفظ حقوق زوجه پيشنهاد مي‌گردد که ابتدا، سياهه مزبور با ذکر شماره رديف، عنوان کامل و مشخصات ديگر، به ترتيب جدول آتي تهيه و تنظيم و سپس، ضمن صورت‌جلسه‌اي با حضور شهود ذيربط- جهيزيه موصوف به شوهر تحويل و سپرده شود:
طبق جدول شماره (1)
سياهة مزبور بعنوان جهيزية خانم…فرزند….(زوجه) که به وسيله باربري……..طي بارنامه شماره…….مورخ……در حضور شهود و امضاء کنندگان زير به نشاني……….بعنوان منزل آقاي…..فرزند…..(زوج) منتقل گرديد، از سوي زوجه به رسم امانت به ايشان(زوج) سپرده شده است. آقاي….(زوج) با امضاي ذيل صورتجلسه و سياهه حاضر، ضمن اذعان به تحويل و دريافت اقلام مشروحه، مراتب مزبور را به شرح آتي، تصديق و گواهي مي‌کند: طبق جدول شماره (2)
——————————
پي‌نوشت‌ها و منابع:
14- دکتر ناصرکاتوزيان، حقوق مدني(حقوق خانواده)، جلد اول، همان،صص 205-204?
15- محمد رضا زماني درمزاري(فرهنگ)، دانستني‌هاي حقوقي(حقوق خانواده)، همان.
نويسنده: محمدرضا زماني درمزاري (فرهنگ)- وکيل پايه يک دادگستري و مشاور حقوقي
