بسته حقوقی درباره شایع‌ترین جرمی که علیه جنین ارتکاب می‌یابد…
در کشورهای توسعه‌یافته غیر دینی برای سقط جنین در مواقعی که خودخواسته باشد، روش‌هایی که از نظر پزشکی امن به‌شمار می‌روند، وجود دارد با این حال سقط جنین ناسالم (که توسط فرد، بدون آموزش مناسب و یا خارج از محیط‌های پزشکی انجام می‌شود) سالانه حدود ۷۰ هزار مرگ مادر و ۵ میلیون معلول، در سطح جهان به جا می‌گذارد. سالانه حدود ۴۲ میلیون سقط جنین صورت می‌گیرد که تخمین زده می‌شود ۲۰ میلیون مورد از آنها به شکلی ناسالم اتفاق بیفتد. سقط جنین عمدی(خودخواسته) دارای سابقۀ تاریخی طولانی است و توسط روش‌های مختلفی چون استفاده از سقط‌کنندگان گیاهی، استفاده از ابزار تیز، و دیگر روش‌های سنتی انجام می‌شده است. علم پزشکی معاصر با بهره‌گیری از داروها و روش‌های جراحی، سقط جنین را راحت کرده‌است. قانونی بودن، همه گیر بودن، وضعیت فرهنگی، و وضعیت مذهبی در نوع نگاه به سقط جنین، تفاوت قابل ملاحظه‌ای ایجاد می‌کند. در بسیاری از نقاط جهان، بحث‌های جنجالی بر سرِ قانونی و اخلاقی بودن، سقط جنین وجود دارد.
در کشور ما برخلاف بسیاری از کشورهای جهان برای جنین قبل از تولد حقوقی وضع شده است و با رشد نوزاد در رحم مادر به تدریج حمایت‌های قانونگذار هم افزایش پیدا می‌کند. مهمترین جرمی که در دوران بارداری ممکن است علیه نوزاد ارتکاب یابد سقط جنین است که علاوه بر دیه مجازات‌هایی را نیز به دنبال خواهد داشت و از سوی دیگر، در شرایطی قانونگذار اجازه سقط جنین را داده است.
مطابق قانون حمایت خانواده جدید مصوب 1391 دعاوی مربوط به سقط جنین در صلاحیت دادگاه‌های خانواده است. در ادامه موارد قانونی و غیرقانونی سقط جنین را بررسی می‌کنیم.
تعریف سقط جنین
سقط جنین اصطلاحا عبارت است از اقدام به خروج غیرطبیعی حمل قبل از موعد طبیعی وضع حمل، به وسیله مادر یا هر کس دیگر، به قصد نابود کردن جنین به صورتی که جنین خارج‌شده از رحم زنده نباشد. سقط جنین از نظر شرعی حرام و از نظر قانونی ممنوع است و کسی که به این جرم دست بزند مجازات خواهد شد؛ البته به صورت استثنایی اجازه قانون سقط جنین داده می‌شود.
حکم اولیه و ثانویه سقط جنین
فقهاى بزرگ شيعه، ابتدا تشكيل جنين را از حيث زمان به دو مرحله تقسيم مى‌كنند.: 1- جنين پيش از چهارماهگى (پيش از دميده شدن روح) 2- جنين پس از چهارماهگى (پس از دميده شدن روح). اسقاط جنين پس از دميده شدن روح مطلقا حرام است و جايز نيست، اعم از اينكه براى مادر خطر داشته باشد يا مشكلات روحى و روانى ايجاد كند يا خطرى متوجه او نباشد يا خطر متوجه خود جنين باشد. اما به اعتقاد فقها، اسقاط جنين پيش از دميده شدن روح در صورتى كه خطر جانى براى مادر داشته باشد، جايز است. استدلال این جواز آن است که چون مادر داراى نفس محترم است و جنين هنوز به مرحله نفس محترمه نرسيده است، پس جان مادر تقدم دارد بر حيات نباتى جنين. به طور كلى مى‌توان گفت حرمت اسقاط جنين بدون عذر شرعى و مصلحت اهم است؛ بنابراين در صورتى كه مصلحت اهمى باشد، در برابر حكم اوليه حرمت، مى‌توان به حكم ثانويه عمل كرد. در فقه شيعه، سقط جنين براى حفظ جان مادر، قبل از دميده شدن روح، اجماعا و بعد از دميده شدن روح بر اساس برخى مبانى و با وجود برخى شرايط مجاز است. البته اين مورد، استثنايى بر حكم اوليه حرمت است بدين معنا كه عمل سقط حرام است مگر در مواردى خاص و استثنايى. فقهاى شيعه در تجويز سقط جنين به صورت استثنايى، دلايل مختلفى را ذكر كرد‌ه‌اند كه مهمترين آنها تزاحم، دفاع از جان، قاعده اضطرار و بناى عقلاست.
مجازات‌های تعزیری برای سقط جنین
در کشور ما برای سقط جنین به طور غیرقانونی مجازات‌هایی در نظر گرفته شده است که در صدر آن دیه قرار دارد. علاوه بر دیه، سقط جنین مجازات‌های دیگری هم به دنبال خواهد داشت. بد نیست بدانید برابر قانون هركس با علم و از روی عمد با ضرب يا اذيت و آزار زن حامله، موجب سقط جنين وي شود علاوه بر پرداخت ديه يا قصاص و حسب مورد به حبس از يك تا سه سال محكوم خواهد شد.
همچنین هركس به واسطه دادن ادويه يا وسايل ديگر موجب سقط جنين زن شود به 6 ماه تا يك سال حبس محكوم مي‌شود و اگر عالما و عامدا زن حامله‌اي را راهنمایی به استفاده از ادويه يا وسايل ديگري کند كه جنين وي سقط شود، به حبس از سه تا 6 ماه محكوم خواهد شد.
ضمن آنکه اگر طبيب يا ماما يا داروفروش و اشخاصي كه به عنوان طبابت يا مامايي يا جراحي يا داروفروشي اقدام مي‌كنند وسايل سقط جنين را فراهم سازند يا مباشرت به اسقاط جنين کنند به حبس از دو تا پنج سال محكوم خواهند شد.
وقتی دیه تعلق بگیرد
گاهی پیش می‌آید که بعد از سقط، عمل مشمول دیه می‌شود. ديه سقط جنين به این شرح است:
1 – ديه نطفه كه در رحم مستقر‌شده 20 دينار
2 – ديه علقه كه خون بسته است 40 دينار
3 – ديه مضغه كه به صورت گوشت درآمده است 60 دينار
4 – ديه جنين در مرحله‌اي كه به صورت استخوان درآمده و هنوز گوشت نرویيده است 80 دينار
5 – ديه جنين كه گوشت و استخوان‌بندي آن تمام شده و هنوز روح در آن پيدا نشده است 100 دينار
6 – ديه جنين كه روح در آن پيدا شده است اگر پسر باشد ديه كامل و اگر دختر باشد نصف ديه كامل واگر مشتبه باشد سه‌ربع ديه كامل خواهد بود.
روند گرفتن مجوز سقط
به دلایل متعددی ممکن است اجازه قانونی سقط صادرشود؛ البته دریافت این مجوز شرایطی دارد که به شرح ذیل است:
تهیه مدارک: ارائه شناسنامه زن و شوهر، سه قطعه عکس تمام‌رخ، تصویر صفحات اول و دوم شناسنامه و معرفی‌نامه از پزشک متخصص معالج به همراه سونوگرافی معتبر.
پرداخت هزینه‌های رسیدگی
رعایت مهلت: مجوز سقط‌درمانی بعد از چهارماهگی صادر نخواهد شد، بنابراین باید درخواست را سریعا تهیه و تقدیم کرد.
تقدیم مدارک به مراجع صلاحیت‌دار: درخواست بررسی و صدور مجوز سقط جنین به اداره‌های کل پزشکی قانونی استان‌ها و مراکز پزشکی قانونی شهرستان‌ها تقدیم می‌شود. سازمان پزشکی قانونی به این درخواست رسیدگی و تصمیم لازم را اتخاذ می‌کند.
گرفتن اجازه مادر: قانون اجازه مادر را کافی می‌داند اما معمولا اجازه پدر هم گرفته می‌شود.
بررسی مدارک: سازمان پزشکی قانونی به مدارک متقاضیان رسیدگی می‌کند.
صدور مجوز یا رد درخواست: صدور مجوز سقط درمانی به عهده سازمان پزشکی قانونی است.
شرایط سقط درمانی
در قانون و در میان روش‌های درمانی جدید مبحثی به نام سقط درمانی مطرح شده است که بر اساس آن قانون در شرایط استثنایی امکان سقط جنین را فراهم آورده است که به شرایط سقط درمانی معروف است. این شرایط عبارتند از:
– تشخیص قطعی سه پزشک
– تایید مراجع قانونی مبنی بر بیماری جنین که به علت عقب‌افتادگی یا ناقص‌الخلقه بودن موجب سختی و آزار مادر است یا بیماری مادر که با تهدید جانی وی همراه باشد.
– سقط جنین باید قبل از دمیدن روح (4 ماهگی) باشد. بنابراین خیلی زود باید برای درخواست مجوز اقدام کرد که فرصت از دست نرود.
– مادر رضایت داشته باشد.
پاسخ چند پرسش
در رابطه با سقط پرسش و اما و اگر زیاد است. مثلا گاهی این تصور ایجاد می‌شود که ممنوعیت سقط فقط متعلق به جنین مشروع است و سقط جنین نامشروع مشکلی ایجاد نمی‌کند. پاسخ به این مسئله باید گفت که سقط جنین ناشی از ارتباط نامشروع مانند سقط جنین مشروع دارای کیفر و مجازاتی است که در سطور قبلی ذکر شد.
همچنین در پاسخ به این پرسش که اگر در حادثه رانندگي جنين سقط شود، چه حكمي جاري است؟ باید بدانید که اگر حادثه رانندگي منجر به سقط جنين شود علاوه بر جنبه عمومي جرم كه اگر راننده مقصر باشد باید مجازات حبس يا جزاي نقدي را تحمل كند، مكلف به پرداخت ديه جنين به اولياي‌دم نیز است. اما اگر حادثه فقط منجر به وضع حمل قبل از موعد طبيعي شود ولي آسيبي به جنين وارد نيايد مقصر فقط از حيث جنبه عمومي به مجازات حبس يا جزاي نقدي محكوم خواهد شد و چنانچه حادثه منجر به مرگ مادر و سقط جنين شود علاوه بر جنبه عمومي جرم بايد ديه مادر و جنين را نيز در صورت مطالبه اولياي دم بپردازد.
ديه جنين پس از چهار ماهگي اگر پسر باشد ديه كامل يك انسان و اگر دختر باشد نصف ديه كامل خواهد بود.
