بسیاری از زوجین بعد از جدایی تمایلی به بودن نام همسر سابق خود در شناسنامه‌شان ندارند. ازطرفی در سال‌های اخیر و با افزایش طلاق در دوران عقد، درخواست‌های زوجین مطلقه برای حذف نام همسر از شناسنامه افزایش بیشتری یافته است.
چندی پیش محسن اسماعیلی؛ مدیرکل دفتر اسناد هویتی سازمان ثبت احوال کشور، خبر از تصویب مقرره جدیدی در خصوص حذف نام همسر از شناسنامه داد. طبق این مقرره “چنانچه فردی با همسرش متارکه کرده باشد، با انتخاب همسر دوم و ثبت رسمی ازدواج و ثبت شدن نام او درشناسنامه‌اش می‌تواند به اداره ثبت احوال مراجعه و درخواست برای حذف نام همسراول را ارائه دهد.حذف نام زوج از شناسنامه زوجه تنها در صورتی امکان پذیر است که در دوران عقد جدایی انجام شده باشد و دوشیزه‌بودن زوجه مطابق احکام قضایی و سند طلاق قابل استنباط باشد. همچنین اگر همسر فردی فوت کند، در صورت ثبت شدن ازدواج، فرد می‌تواند با مراجعه به ادارات ثبت احوال نسبت به حذف نام همسر فوت‌شده از شناسنامه‌اش اقدام کند.”
مقرره جدید البته تاپیش از این نیز تا حدود زیادی به اجرا در می‌آمد؛ به این ترتیب که اگر طلاق قبل از رابطه جنسی صورت می‌گرفت، زن می‌توانست با ارائه گواهی پزشکی قانونی یا حکم دادگاه، مستقیماً به ثبت احوال مراجعه و با تکمیل فرم‌های مربوطه، تقاضای صدور شناسنامه المثنی کند و در این صورت نام همسر سابق از شناسنامه او حذف می‌شد. این حکم درمورد مرد نیز جاری بود و در صورت وقوع طلاق در دوارن عقد، مرد نیز می‌توانست اقدام به حذف نام همسر از شناسنامه کند، اما اداره ثبت احوال از حذف نام همسر در طلاق‌های بعد از برقراری رابطه جنسی خودداری می‌کرد.
البته از آن‌جاکه همواره افراد قانون‌شکن به دنبال راهکارهای غیرقانونی هستند، در این خصوص نیز اشخاصی که تمایل به حذف نام همسر قبلی از شناسنامه داشتند با وجود برقراری رابطه زناشویی، به طور غیرقانونی و با پرداخت مبالغی بین 4 تا 7 میلیون تومان اقدام به حذف نام همسر می‌کردند.
مقرره جدید؛ اگرچه اقدام مثبتی محسوب می‌شود، اما نکات مبهم و قابل تأملی نیز در آن وجود دارد که به ذکر وجوه مختلف آن می‌پردازیم.
1. اولین وجه مثبت مقرره، قانونی‌کردن حذف نام همسر سابق از شناسنامه و جلوگیری از تخلفاتی است که پیش از این بدان اشاره شد. ضمناً گنجاندن این شرط که حذف نام بعد از ثبت ازدواج دوم انجام می‌شود -تا همسر جدید از ازدواج قبلی مطلع شود- از فریب و پنهان‌کاری در ازدواج مجدد جلوگیری خواهد کرد.
2. مزیت دیگر مقرره آن است که با توجه به مسائل فرهنگی و دید اجتماعی که در جامعه ایران حاکم است و ازدواج مجدد چنان‌که باید جایگاه مناسب خود را به دست نیاورده است، دختران و پسرانی که تنها چند روز یا چند ماه پس از عقد از یکدیگر جدا شده‌اند، طبق این مقرره این فرصت را خواهند داشت تا با حذف نام همسر قبلی، زندگی جدیدی را آغاز کنند. هرچند که به دلیل زمان حذف که پس از ازدواج مجدد است، طرف مقابل از این مسئله مطلع خواهد بود، اما هم از جهت تبعات و بار روحی برای فرد جداشده اقدام مثبتی است و هم اینکه فرد تا پایان عمر نگرانی بابت ارائه شناسنامه در مراکز مختلف و وجود پیشینه طلاق در آن نخواهد داشت. به علاوه فرزندان فرد نیز در آینده از سابقه طلاق پدر یا مادر خود آگاه نخواهند شد.
اما به نظر می‌رسد در تصویب این مقرره چند نکته مبهم و سؤال‌برانگیز وجود داشته باشد:
1. اول اینکه در متن مقرره از واژه همسر اول و دوم استفاده شده است و مشخص نیست هدف قانون‌گذار صرفاً همسر دوم بوده و یا همسر جدید مدنظر است. به هر حال بهتر بود واژه ازدواج مجدد و همسر قبلی به کار گرفته شود؛ چراکه ممکن است این مسئله در مورد ازدواج سوم یا چهارم شخص نیز به وجود آید.
2. نکته قابل تأمل بعدی در تفاوتی است که بین طلاق زنان و مردان قائل شده است؛ به‌طوری‌که زوج می‌تواند با انتخاب همسر دوم و ثبت رسمی ازدواج و ثبت‌شدن نام او در شناسنامه‌اش با مراجعه به اداره ثبت احوال درخواست حذف نام همسراول را ارائه کند، اما در خصوص زنان فقط در صورتی این امکان وجود دارد که طلاق در دوران عقد بوده و دختر نیز باکره باشد.
این مسئله که باکره بودن دختر در فرهنگ ما شرط مؤثری در ازدواج است، قسمت اخیر ماده را توجیه می‌کند، اما در فرضی که بانویی بخواهد پس از طلاق از همسر دوم با فرد دیگری ازدواج کند و مسئله باکره‌بودن مطرح نباشد، چه دلیلی دارد که نتواند اسم زوج دوم را از شناسنامه حذف کند؟ قید باکرگی در ازدواج معمولاً برای دختران مطرح است و در ازدواج‌های دوم وسوم و.. زنان که برای طرف مقابل، باکره بودن ملاک نیست (خصوصاً در سنین بالا) هیچ دلیلی برای قائل شدن این تفاوت وجود ندارد.
3. و مورد قابل توجه دیگر زمانی است که زوج از همسر مطلقه خود دارای فرزندانی است. حذف نام مادر فرزندان از شناسنامه پدر برای کوکان مسئله ناراحت‌کننده و سؤال‌برانگیزی خواهد بود. زمانی‌که مرد از همسرش دارای فرزندانی است، حذف نام همسر از شناسنامه چه توجیهی می‌تواند داشته باشد؟ شاید بهتر بود حذف نام همسر مطلقه برای زوج نیز با ذکر این شرط باشد که زوج از همسر مطلقه خود فرزند یا فرزندانی نداشته باشد.
