قانون مدنی ایران به پیروی از شریعت اسلام و فقه، فرزندخواندگی را به رسمیت نشناخته و فقط طبق قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست (مصوب ۲۹ اسفند ۱۳۵۳) خانواده‌های فاقد فرزند می‌توانند کودکان بی‌سرپرست را به فرزندی بپذیرند.
به گزارش خبرنگار حقوقی قضایی باشگاه خبرنگاران، یکی از مقوله‌های مورد بحث در زندگی زناشویی، موضوع تولد فرزند است که در صورت نداشتن فرزند، مسأله فرزندخواندگی یا فرزند حکمی مطرح می‌شود و قانونگذار نیز شرایطی را در این خصوص مقرر کرده است.
حال ضمن آگاهی از شرایط کلی، می‌خواهیم به بررسی وضعیت حقوقی فرزندخوانده از نظر چگونگی تعلق نفقه و ارث به فرزندخوانده یا والدین حکمی و وضعیت سرپرستی وی بپردازیم.
درخصوص سرپرستی فرزندخوانده در ماده یک قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست، مصوب 29/12/1353 آمده: «هر زن و شوهر مقیم ایران می‌توانند با توافق یکدیگر طفلی را با تصویب دادگاه و طبق مقررات این قانون سرپرستی کنند. در این خصوص طبق ماده 3 این قانون، شرایط خاصی در نظر گرفته شده است از جمله گذشت 5 سال از تاریخ ازدواج و این که آنان صاحب اولاد نشده باشند، باید سن یکی از زوجین بیش از 30 سال باشد، نداشتن محکومیت جزایی موثر به جرایم عمدی و داشتن صلاحیت اخلاقی و داشتن سلامت عقلی و روانی و مبتلا نبودن به بیماری‌های صعب‌العلاج و اعتیاد و داشتن امکان مالی مناسب نیز از دیگر موارد است.
البته لازم به ذکر است طبق ماده 10 این قانون، متقاضیان می‌توانند با رعایت مقررات قانونی، کودکان زیر 12 سال متعددی را به سرپرستی بپذیرند. طول دوره آزمایشی سرپرستی نیز 6 ماه است که پس از آن دائمی می‌شود.
در نظام حقوقی اسلام، نَسَب منحصراً از طریق ولادت مشروع ایجاد می‌شود، بنابراین فرزندخواندگی باعث ایجاد نسب قراردادی نمی‌شود.
خانواده‌های فاقد فرزند تحت ضوابط و شرایطی می‌توانند کودکان بی‌سرپرست را سرپرستی نمایند، بدون آنکه آثار ناشی از قرابت نسبی، از قبیل ارث و حرمت نکاح بین آنها ایجاد شود. قانون مدنی ایران به پیروی از شریعت اسلام و فقه، فرزندخواندگی را به رسمیت نشناخته و فقط طبق قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست (مصوب ۲۹ اسفند ۱۳۵۳) خانواده‌های فاقد فرزند می‌توانند کودکان بی‌سرپرست را به فرزندی بپذیرند. بنابراین در ایران، فرزندخواندگی به مفهومی که در کشورهای غربی به کار می‌رود، وجود ندارد.
نفقه فرزندخوانده
طبق ماده 11 این قانون، پرداخت نفقه فرزندخوانده از جمله تکالیف سرپرست وی می‌باشد که چنین مقرر می‌دارد: «وظایف و تکالیف سرپرست و طفل تحت سرپرستی او از لحاظ نگهداری و تربیت و نفقه و احترام نظیر حقوق و تکالیف اولاد و پدر و مادر است. در صورت استنکاف از پرداخت آن، فرزندخوانده حق مطالبه نفقه را به صورت حقوقی از دادگاه صالحه دارد و به خاطر اهمیت این مسئله برابر تبصره ماده 53 قانون حمایت از خانواده جدید مصوب 1/12/91 مجلس شورای اسلامی می‌توان به مسئولیت کیفری سرپرست اشاره کرد.
تکلیف فرزندخوانده
طبق ماده 11 قانون موصوف: فرزند خوانده موظف به احترام و تکریم پدر و مادر حکمی خود نظیر حقوق و تکالیف اولاد و پدر و مادر (واقعی و طبیعی‌اش) می‌باشد.
ارث فرزند خوانده
بر اساس ماده 2 قانون مذکور و به استناد ماده 861 قانون مدنی، فرزندخواندگی از موجبات ارث نیست. یعنی نه فرزندخوانده از پدر و مادرخوانده‌اش و نه آنان از فرزندخوانده ارث می‌برند. به بیان قانون: «این سرپرستی به منظور تامین منافع مادی و معنوی طفل برقرار می‌گردد ولی در هر حال از موجبات ارث نخواهد بود.» لکن به خاطر جلوگیری از بروز مشکلاتی برای کودک و جبران خلأ مذکور در آینده در ماده 5 قانون آمده که یکی از شرایط صدور حکم سرپرستی تامین هزینه نگهداری و تربیت و تحصیل طفل تا سن بلوغ و تا زمان فوت سرپرست است، همچنین طبق تبصره ذیل ماده 5 مذکور: «هرگاه وجوه یا اموالی از طرف زوجین سرپرست به طفل تحت سرپرستی، صلح شده باشد در صورت فوت طفل وجوه و اموال مذکور از طرف دولت به زوجین سرپرست تملیک خواهد شد.»
منبع:باشگاه خبرنگاران
