در این مورد سه نکته اساسی باید مورد توجه قرار گیرد:
1- معترض نباید از اصحاب دعوا منتهی به رای مورد اعتراض شمرده شود.
2- متعرض باید ذینفع باشد.
3-اعتراض شخص ثالث باید علیه اصحاب دعوایی که منتهی به رای مورد اعتراض شده، مطرح گردد.
در موارد زیر شخص ثالث می تواند به رای صادره اعتراض نماید:
1- اگر در خصوص دعوایی، رایی صادر شود که به حقوق شخص ثالث خللی وارد آورد.
2- شخص ثالث یا نماینده او در دادرسی که منتهی به رای صادر شده است به عنوان اصحاب دعوا دخالت نداشته باشد.
حق اعتراض شخص ثالث
الف) شخص ثالث حق دارد به هرگونه رای صادره از مراجع زیر اعتراض نماید:
1- دادگاههای عمومی.
2- دادگاههای انقلاب.
3- دادگاههای تجدیدنظر.
ب) اعتراض شخص ثالث به حکم داور شخص ثالث در موارد زیر می تواند به حکم داور اعتراض نماید: اگر خود یا نماینده وی در تعیین داور شرکت نداشته باشند.
اقسام اعتراض شخص ثالث اعتراض شخص ثالث بر دو قسم است:
1- اعتراض اصلی- عبارت است از اعتراضی که ابتدا از طرف شخص ثالث صورت گرفته باشد. بدین معنی که اعتراض شخص ثالث در مواردی مطرح می گردد که شخص ثالث، به هر وسیله ، از رای مورد اعتراض مطلع گردیده و نسبت به آن اعتراض نماید. این اطلاع ممکن است در جریان اجرای حکم مورد اعتراض شخص ثالث و یا در غیر موارد مزبور حاصل می شود. در این صورت، شخص ثالث،که رای صادره را مخل به حقوق خود می داند، به دادگاه صادرکننده رای مراجعه نموده و اقدام به طرح اعتراض ثالث می نماید.
2- اعتراض طاری ( غیر اصلی )- عبارت است از اعتراض یکی از طرفین دعوا به رایی که سابقاً در یک دادگاه صادر شده و طرف دیگر برای اثبات ادعای خود در اثنای دادرسی، آن رای را ابراز نموده است. اعتراض طاری وقتی است که در اثنای دادرسی، یکی از اصحاب دعوی، حکم یا قراری را که قبلاً در دادگاهی صادرگردیده، برای اثبات دعوی جدید خود ابراز نماید و طرف مقابل درصدد اعتراض به آن برآید . بنابراین اعتراض طاری در صورتی مطرح می شود که قبلاً تصمیمی از یکی از دادگاهها، به نفع معترض علیه صادر شده و در دعوی مطروحه فعلی مورد استفاده قرارگرفته باشد.
در اعتراض ثالث طاری، رای مورد اعتراض، بین دیگران صادر شده، ولی علیه معترض، مورد استناد قرار می گیرد.
اعتراض اصلی اعتراض اصلی شخص ثالث به طریق زیر به عمل می آید:
1- به موجب دادخواست.
2- دادخواست باید به طرفیت محکوم له و محکوم علیه (خواهان و خوانده پرونده اصلی ) رای مورد اعتراض تقدیم شود.
3- دادخواست به دادگاهی تقدیم می شود که رای قطعی مورد اعتراض را صادر کرده است.
4- ترتیب دادرسی اعتراض ثالث مانند دادرسی نخستین خواهد بود. ( از قبیل تکمیل دادخواست و ابطال تمبر مربوطه، نحوه ابلاغ، جلسه دادرسی، صدور رای، مواعد تجدیدنظرخواهی و … )
شرح : اعتراض شخص اصلی مطابق مفاد قانون باید به موجب دادخواست باشد. این دادخواست مانند دادخواست بدوی و نیز سایر شکایات باید شرایط مقرر قانونی را داشته باشد. درغیر این صورت ضمانت اجراهای قانونی اجرا خواهد گردید. بنابراین اگر در دادخواست نام، نام خانوادگی و یا اقامتگاه معترض قید نشده باشد، فوراً از سوی مدیر دفتر دادگاه رد می شود و این قرار ظرف ده روز قابل اعتراض درهمان دادگاه می باشد. همچنین دادخواست، در صورت نداشتن مشخصات معترض علیه، مشخصات رای مورد اعتراض و … توقیف می شود و در صورتی که دادخواست دهنده در مهلت ده روز پس از ابلاغ اخطار، رفع نقص ننماید به موجب قرار دادگاه رد می شود. بنابراین دادخواست باید پس از وصول، در صورتی که تکمیل بوده و یا پس از اخطار ده روزه تکمیل شود، به دستور دادگاه، پس از تعیین وقت دادرسی، به معترض علیهم ابلاغ و وقت جلسه نیز به اصحاب دعوای اعتراض ابلاغ شود تا در وقت مقرر جهت رسیدگی حاضر شوند. در دعوای اعتراض ثالث، معترض ثالث، خواهان و اصحاب دعوا و اصحاب دعوای منتهی به رای مورد اعتراض، خوانده دعوی شمرده می شوند. بنابراین معترض علیهم درمقام دفاع، ازکلیه حقوق دفاعی، در محدوده رسیدگی به اعتراض ثالث برخوردار می باشند.
اعتراض طاری
اعتراض طاری شخص ثالث به طریق زیر به عمل می آید:
1- در دادگاهی که دعوا در آن مطرح است.
2- بدون تقدیم دادخواست به عمل می آید.
3- اگر درجه دادگاه پایین تر از دادگاهی باشدکه رای معترض عنه را صادرکرده، معترض دادخواست خود را به دادگاهی که رای را صادر کرده، تقدیم می نماید و موافق اصول در آن دادگاه رسیدگی خواهد شد.
شرح: اعتراض طاری در دادگاهی عنوان می شود که دعوا در آن مطرح بوده و رای مورد اعتراض به عنوان دلیل، مورد استناد قرار گرفته است.. این اعتراض ابتدائاً بدون تقدیم دادخواست به عمل می آید و در همین دادگاه به آن رسیدگی و نسبت به آن تصمیم گیری می شود. بنابراین اعتراض ثالث نوعی دفاع در برابر دلیل ( رای مورد استناد ) شمرده می شود. چنانچه اعتراض ثالث طاری عنوان شود، دادگاهی که به دعوا رسیدگی می نماید، در صورتی که تشخیص دهد رایی که در خصوص اعتراض یاد شده صادر می شود موثر در اصل دعوا خواهد بود، تا حصول نتیجه اعتراض، رسیدگی به دعوا را به تاخیر می اندازد در غیر این صورت، رسیدگی کرده و رای می دهد.
در صورت موثر تشخیص داده شدن رایی که در خصوص اعتراض صادر می شود، دو حالت وجود دارد:
حالت نخست آنکه رسیدگی به اعتراض طاری در صلاحیت دادگاهی است که به دعوا رسیدگی می کند ( اصل دعوا در دادگاه عمومی هر یک از حوزه های قضایی مطرح است و رای مورد اعتراض نیز از دادگاه عمومی هر یک از حوزه های قضایی صادر شده و یا اصل دعوا در دادگاه تجدیدنظر است و رای نیز از دادگاه بدوی یا تجدیدنظر هر یک از حوزه های قضایی صادر شده است .) در این صورت، دادگاه رسیدگی به اصل دعوا را تا روشن شدن نتیجه اعتراض به تاخیر انداخته و پس از رسیدگی به اعتراض ثالث طاری، با توجه به این نتیجه، در اصل دعوا نیز رای مقتضی صادر می کند. بالعکس … هرگاه رسیدگی به اعتراض شخص ثالث از صلاحیت دادگاهی که به اصل دعوا رسیدگی می کند خارج باشد ( مانند اینکه رای مورد اعتراض از دادگاه تجدیدنظر و یا حتی دادگاه انقلاب صادر شده و اصل دعوا در دادگاه عمومی مطرح است ) به معترض ثالث ابلاغ می شود که ظرف بیست روز، دادخواست اعتراض ثالث اصلی را به دادگاه صالح تقدیم و گواهی مربوطه ( مبنی بر تقدیم دادخواست ) را ارائه نماید. در صورتی که متعرض به تکلیف خود در این خصوص عمل نماید، مانند حالت نخست می شود و چنانچه معترض در مهلت مقرر به تکلیف خود اقدام ننماید، دادگـاه رسیدگی به دعـوا را ادامه می دهد. زمان طرح اعتراض شخص ثالث اعتراض شخص ثالث در فاصله زمانی زیر قابل طرح می باشد:
1- قبل از اجرای حکم مورد اعتراض.
2- بعد از اجرای حکم مورد اعتراض.
در صورتی که ثابت شود، حقوقی که اساس و مأخذ اعتراض است به جهتی از جهات قانونی ساقط نشده باشد. شرح : در حقوق ایران، برای طرح اعتراض شخص ثالث مهلتی تعیین نشده است. بنابراین آرای محاکم، بدون محدودیت زمانی، قابل اعتراض شخص ثالث می باشند. تفاوتی نمی نماید که شخص ثالث از رای دادگاه آگاه بوده یا خیر. حتی در مواردی که رای به شخص ابلاغ شده باشد، می تواند نسبت به آن اعتراض نماید. برای مثال، چنانچه رایی علیه اصیل ( موکل ) صادر شود و به نماینده او که در دادرسی دخالت داشته ابلاغ شود ( وکیل ) این نماینده می تواند بدون محدودیت زمانی به آن رای، اصالتاً اعتراض کند.
تاخیر رسیدگی به دعوا به جهت اعتراض طاری شخص ثالث:
الف) دادگاه پس از وصول اعتراض طاری از طرف شخص ثالث، در صورت زیر رسیدگی به دعوا را، تا حصول نتیجه اعتراض به تاخیر می اندازد:
چنانچه تشخیص دهد، حکمی که در خصوص اعتراض یاد شده صادر می شود، موثر در اصل دعوا خواهد بود.
ب) ادامه رسیدگی به دعوا پس از وصول اعتراض طاری
اگر دادگاه تشخیص دهد حکمی که در خصوص اعتراض طاری صادر می شود موثر در اصل دعوا نخواهد بود، به ترتیب زیر عمل می نماید:
1- به دعوای اصلی رسیدگی کرده و رای می دهد.
2- اگر رسیدگی به اعتراض، برابر ماده 421 قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی، با دادگاه دیگری باشد ( شرح اعتراض طاری که فوقاً بیان گردید ) به مدت بیست روز به اعتراض کننده مهلت می دهد که دادخواست خود را به دادگاه مربوطه تقدیم نماید.
3- چنانچه معترض در مهلت مقرر اقدام نکند، دادگاه رسیدگی به دعوا را ادامه می دهد.
عدم تاخیر اجرای حکم قطعی با اعتراض ثالث حال اول : اعتراض ثالث موجب تاخیر اجرای حکم قطعی نمی باشد.
حالت دوم : موجب تاخیر اجرای حکم قطعی می باشد.
البته با شرایط زیر، دادگاه رسیدگی کننده به اعتراض ثالث، قرار تاخیر اجرای حکم را صادر می کند:
1- جبران ضرر و زیان ناشی از اجرای حکم ممکن نباشد.
2-معترض ثالث درخواست نماید.
3-تامین مناسب از معترض ثالث اخذ گردد.
4-مدت تاخیر اجرای حکم معین گردد.
شرح: در مواردی که جبران ضرر و زیان ناشی از اجرای حکم ممکن نباشد، دادگاه رسیدگی کننده به اعتراض ثالث، پس از گرفتن تامین مناسب، قرار تاخیر اجرای حکم را برای مدت معین صـادر می نماید. بنابراین تامین، چه در دعاوی مالی و چه در دعاوی غیر مالی، باید از معترض گرفته شود. تامین باید به گونه ای باشد که زمینه برای اجرای حکم مورد اعترض، فراهم بماند. در حال حاضر تامین می تواند در محکوم به مالی، وجه نقد – ضمانت نامه بانکی – مال غیر منقول و … باشد. در محکوم به غیر مالی نیز تامین، باید زمینه اجرای حکم را فراهم نگاه دارد. در عین حال دادگاه می تواند درخواست تاخیر اجرای حکم را در صورتی که جبران ضرر و زیان ناشی از اجرای حکم ممکن باشد، رد نماید. اگر قرار تاخیر اجرای حکم، صادر شود، برای مدت معین خواهد بود اما تمدید آن، تا روشن شدن نتیجه نهایی اعتراض، بلامانع است.
رسیدگی به اعتراض شخص ثالث دادگاه در رسیدگی به اعتراض شخص ثالث به حکم صادره، به ترتیب زیر عمل می نماید:
1- چنانچه پس از رسیدگی، اعتراض شخص ثالث را وارد تشخیص داد آن قسمت از حکم را که مورد اعتراض قرار گرفته، لغو می نماید.
2- اگر مفاد حکم غیر قابل تفکیک باشد تمام آن الغا خواهد شد.
شرح : در صورتی که اعتراض شخص ثالث به هر علت وارد دانسته نشود، حکم بطلان و یا عدم ورود آن صادر می شود. رایی که بر اساس اعتراض شخص ثالث صادر می شود باید به اصحاب دعوا ابلاغ شود، بنابراین باید به صورت دادنامه درآید و تصحیح آن نیز مانند تصحیح سایرآرای قاطع محاکم است.آرای صادره براساس اعتراض ثالث نیز از حیث شکایت، تابع مقررات مربوط خواهد بود. رای مزبور می تواند در صورتی که مقررات مربوط به طرق شکایات اجازه دهد، قابل تجدیدنظر، فرجام، اعاده دادرسی و حتی اعتراض ثالث باشد.
