مالیات بر ارث در یک نگاه

حالت های شمول مالیات بر ارث بر اموال متوفی از حیث تابعیت متوفی
تعریف اموال مشمول مالیات بر ارث
اموال مشمول مالیات بر ارث
نرخ مالیات بر ارث
مأخذ ارزیابی املاك و اموال متوفی
موارد معافیت مالیات بر ارث
اموالی که از شمول مالیات بر ارث خارج است
تکالیف مشمولین
اداره امور مالیاتی صلاحیتدار در مورد ارث
تکالیف اداره امور مالیاتی در مورد مالیات بر ارث
وظایف اشخاص خاص در مورد ارث
حالات خاص پرداخت مالیات بر ارث
وضعیت بدهی متوفی،مهریه و نفقه ایام عده

حالت هاي شمول مالیات بر ارث بر اموال متوفی از حیث تابعیت متوفی:

الف – در صورتی که متوفی یا وارث یا هر دو ایرانی مقیم ایران باشند نسبت به سهم الارث هریک
از وراث از اموال مشمول مالیات بر ارث موضوع مادة 19 این قانون واقع در ایران یا در خارج از ایرانپس از کسر مالیات بر ارثی که بابت آن قسمت از اموال واقع در خارج از ایران به دولت محلی که مال در آن واقع گردیده پرداخت شده است به نرخ مذکور در مادة 20 این قانون.
‌ب- در صورتی که متوفی و وراث هر دو ایرانی مقیم خارج ازایران باشند سهم الارث هریک از وراث از اموال و حقوق مالی متوفی که در ایران موجود است به نرخ مذکور در مادة 20 این قانون و نسبت به آن قسمت که در خارج از ایران وجود دارد پس از کسر مالیات بر ارثی که از آن بابت به دولت محل وقوع مال پرداخت شده است به نرخ بیست و پنج درصد.
‌ج- در مورد اتباع خارجی و سایر موارد نسبت به آن قسمت ازاموال و حقوق مالی متوفی که در
ایران موجود است کلاً مشمول مالیات به نرخ مذکور در مادة 20 این قانون براي وراث طبقۀ دوم.(ماده 17 ق.م.م)

تعریف اموال مشمول مالیات بر ارث:

کلیه ماترك متوفی واقع در ایران و یا خارج از ایران اعم از منقول و غیرمنقول و مطالبات قابل وصول وحقوق مالی پس از کسر هزینه کفن و دفن در حدود عرف و عادت و واجبات مالی و عبادي در حدود قواعد شرعی و دیون محقق متوفی.(ماده 19 ق.م.م)

اموال مشمول مالیات بر ارث:

الف – اموال متوفی:
در صورتی که متوفی یا وارث یا هر دو ایرانی مقیم ایران باشند نسبت به سهمالارث هریک از وراث از اموال مشمول مالیات بر ارث موضوع ماده 19 این قانون واقع در ایران یا در خارج از ایران پس از کسر مالیات بر ارثی که بابت آن قسمت از اموال واقع در خارج از ایران به دولت محلی که مال درآن واقع گردیده پرداخت شده است به نرخ مذکور در ماده 20 این قانون.
در صورتی که متوفی و وراث هر دو ایرانی مقیم خارج از ایران باشند سهمالارث هریک از وراث از اموال و حقوقی مالی متوفی که در ایران موجود است به نرخ مذکور در ماده 20 این قانون و نسبت به آن قسمت که در خارج از ایران وجود دارد پس از کسر مالیات بر ارثی که از آن بابت به دولت محل وقوع مال پرداخت شده است به نرخ بیست و پنج درصد .
در مورد اتباع خارجی و سایر موارد نسبت به آن قسمت از اموال و حقوق مالی متوفی که در ایران موجود است کلاً مشمول مالیات به نرخ مذکور در ماده 20 این قانون براي وراث طبقه دوم.(ماده17 ق.م.م)

ب – اموالی که به موجب وقف یا حبس یا نذر یا وصیت منتقل میشود:

در صورتی که از موارد معافیت مذکور در بند 3 ماده 24 این قانون نباشد و یا مشمول مقررات فصل مالیات بر درآمد اتفاقی نگردد،به شرح زیر مشمول مالیات است :

الف – در مورد وقف و حبس ، منافع مال هر سال مشمول مالیات به نرخ مقرر در ماده 131 این قانون خواهد بود .
ب – در نذر و وصیت چنانچه منافع مورد نذر و وصیت باشد ، به شرح بند الف فوق و در صورتی که عین مال مورد نذر و وصیت باشد ، ارزش مال طبق مقررات این فصل تعیین و یکجا به نرخ مقرر براي وراث طبقه دوم مشمول مالیات خواهد بود.(ماده 38 ق.م.م)

نرخ مالیات بر ارث:

تا مبلغ 50.000.000ریال طبقه اول 5% ، طبقه دوم 15% ، طبقه سوم 35% .
تا مبلغ 200.000.000 ریال نسبت به مازاد 50.000.000ریال طبقه اول 15% ، طبقه دوم 25% ، طبقه سوم 45% .
تا مبلغ 500.000.000 ریال نسبت به مازاد 200.000.000ریال طبقه اول 25% ، طبقه دوم 35% ، طبقه سوم 55% .
نسبت به مازاد 500.000.000 ریال طبقه اول 35% ، طبقه دوم 45% ، طبقه سوم 65% .(ماده 20 ق.م.م)

مأخذ ارزیابی املاك و اموال متوفی:

مأخذ ارزیابی املاك اعم از عرصه یا اعیان ، ارزش معاملاتی ملک با رعایت تبصره (1) ماده (59) این قانون در زمان فوت میباشد. (ماده 32 ق.م.م)
در مورد ساختمانهایی که با توجه به نوع مصالح یا طرز معماري خاص داراي ارزش فوقالعاده هستند ارزش معاملاتی اعیانی ملاك نبوده و اداره امور مالیاتی مکلف است در این مورد و همچنین در ارزیابی جواهر و اشیاي نفیس از نظر کارشناس یا کارشناسان و متخصص و متخصصین ذیربط استفاده کند.(تبصره 2 ماده 32 ق.م.م)
در مواردي که منفعت مال ، مورد وصیت یا نذر واقع میشود و همچنین در حبس چنانچه پس از انقضاي مدت ، اصل مال عاید وراث شود ارزش مال مورد وصیت و نذر حبس ، به تاریخ حین الفوت مورث با رعایت مسلوب المتفعه بودن آن تقویم و به سهم الارث وراثی که مال عاید آنها می شود اضافه و مشمول مالیات بر ارث خواهد بود.(تبصره 3 ماده 32 ق.م.م)
حقوق ناشی از عقود اجاره به شرط تملیک با بانکها نسبت به عرصه و اعیان املاك براساس ارزش معاملاتی حین الفوت متوفی محاسبه خواهد شد.(تبصره 4 ماده 32 ق.م.م)
مأخذ ارزیابی سایر اموال و حقوق مالی ، ارزش آنها در تاریخ فوت خواهد بود .(ماده 32 ق.م.م)

موارد معافیت مالیات بر ارث:

از سهم الارث هریک از وراث طبقه اول مبلغ سی میلیون 30.000.000 ریال به عنوان معافیت کسر و مازاد به نرخهاي مذکور مشمول مالیات میباشد . معافیت مذکور براي هریک از وراث طبقه اول که کمتر از بیست سال سن داشته یا محجور یا معلول و یا از کار افتاده باشند مبلغ پنجاه میلیون 50.000.000 ریال خواهد بود.(ماده 20 ق.م.م)
وراث طبقات اول و دوم نسبت به اموال شهداي انقلا ب اسلامی مشمول مالیات بر ارث موضوع این فصل نخواهند بود.(ماده 25 ق.م.م)

اموالی که از شمول مالیات بر ارث خارج است:

اموالی که جزء ماترك متوفی باشد و تا یک سال پس از قطعیت مالیات و غیرقابل رسیدگی بودن پرونده امر در مراجع مالیاتی طبق قوانین یا احکام خاص مالکیت آنها سلب و یا به موجب گواهی سازمان ذیربط بلاعوض در اختیار وزارتخانه ها ، مؤسسه هاي دولتی ، شهرداريها ، نهادهاي انقلاب اسلامی یا شرکتهایی که صددرصد (100%) سهام آنها متعلق به دولت باشد قرار گیرد.(ماده 21 ق.م.م)
مواردي که وراث تمام یا قسمتی از اموال را که جزء ماترك باشد به طور رایگان به یکی از اشخاص مذکور در ماده (2) این قانون واگذار کنند. (ماده 21 ق.م.م)
وجوه بازنشستگی و وظیفه و پس انداز خدمت و مزایاي پایان خدمت ، مطالبات مربوط به خسارت اخراج ، بازخرید خدمت و مرخصی استحقاقی استفاده نشده و بیمه هاي اجتماعی و نیز وجوه پرداختی توسط مؤسسات بیمه یا بیمه گزار و یا کارفرما از قبیل بیمه عمر، خسارت فوت و همچنین دیه و مانند آنها حسب مورد که یک جا و یا به طور مستمر به ورثه متوفی پرداخت میگردد. (ماده 24 ق.م.م)
اموال منقول متعلق به مشمولین بند 4 ماده 39 قرارداد وین مورخ فروردین 1340 و ماده (51) قرارداد وین مورخ اردیبهشت ماده 1342 و بند(4) ماده (38) قرارداد وین مورخ اسفند ماه 1353 با رعایت شرایط مقرر در قرارداد مزبور با شرط معامله متقابل.(ماده 24 ق.م.م)
اموالی که براي سازمانها و مؤسسه هاي مذکور در ماده (2) این قانون مورد وقف یا نذر یا حبس واقع گردد به شرط تأیید سازمانها و مؤسسه هاي مذکور.(ماده 24 ق.م.م)
هشتاد درصد(80%) اوراق مشارکت و سپرده هاي متوفی نزد بانکهاي ایرانی و شعب آنها در خارج از کشور و مؤسسههاي اعتباري غیر بانکی مجاز ، همچنین پنجاه درصد (50%) ارزش سهام متوفی در شرکتهایی که سهام آنها طبق قانون مربوط در بورس پذیرفته شده باشد و چهل درصد (40%) ارزش سهام یا سهم الشرکه متوفی در سایر شرکتها و نیز چهل درصد (40%) ارزش خالص دارایی متوفی در واحدهاي تولیدي ، صنعتی ، معدنی و کشاورزي.(ماده24 ق.م.م)

تکالیف مشمولین:

الف – وراث ( منفرداً یا مجتمعاً ) یا ولی یا امین یا قیم یا نماینده قانونی آنها مکلفاند ظرف شش ماه از تاریخ فوت متوفی اظهارنامهاي روي نمونه مخصوصی که از طرف سازمان امور مالیاتی کشور تهیه میشود حاوي کلیه اقلام ماترك با تعیین بهاي زمان فوت و تصریح مطالبات و بدهی هایی که طبق مقررات این فصل قابل احتساب هستند به ضمیمه مدارك زیر به اداره امور مالیاتی صلاحیت دار تسلیم و رسید دریافت دارند.

رونوشت یا تصویر گواهی شده اسناد مربوط به بدهی و مطالبات متوفی.
رونوشت یا تصویر گواهی شده کلیه اوراقی که مثبت حق مالکیت متوفی نسبت به اموال و حقوق مالی است.
در صورتی که اظهارنامه از طرف وکیل یا قیم یا ولی داده شود رونوشت یا تصویر گواهی شده وکالتنامه یا قیمنامه .
رونوشت یا تصویر گواهیشده آخرین وصیتنامه متوفی اگر وصیتنامه موجود باشد.(ماده 26 ق.م.م)

ب – مشمولین مالیات بر ارث مکلفاند مالیات متعلق را براساس اظهارنامه تا سه ماه پس از انقضاي مهلت تسلیم اظهارنامه به رسم علی الحساب پرداخت و رسید دریافت دارند.(ماده 28 ق.م.م)ج – در مورد وقف ، متولی و در مورد حبس و نذر، حبس و نذر کننده و در مورد وصیت،وصی مکلفاند:

حداکثر ظرف مدت سه ماه از تاریخ وقوع عقد یا فوت موصی ، حسب مورد ، اظهارنامهاي روي نمونهاي که از طرف سازمان امور مالیاتی کشور تهیه میشود حاوي مشخصات و ارزش مال مورد وقف و حبس یا نذر یا وصیت به انضمام اسناد مربوطه به اداره امور مالیاتی صلاحیت دار تسلیم و رسید دریافت دارند.
در صورتی که مورد از مصادیق بند الف ماده 38 این قانون باشد، مالیات منافع هر سال را تا آخر تیرماه سال بعد و چنانچه مورد از مصادیق قسمت اخیر بند ب ماده مزبور باشد ، مالیات متعلق را حداکثر ظرف مدت سه ماه از تاریخ انقضاي مهلت تسلیم اظهارنامه پرداخت کنند و یا از تسهیلات مذکور در موارد 40 و 41 این قانون استفاده نمایند.
در مواردي که موضوع وقف یا حبس یا نذر یا وصیت از مصادیق بند 3 ماده 24 این قانون و یا مشمول مقررات فصل مالیات بر درآمد اتفاقی باشد ، مکلفاند مشخصات اموال مورد وقف یا حبس و یا نذر یا وصیت و مشخصات ذینفع را روي نمونهاي که از طرف وزارت امور اقتصادي و دارایی تهیه میشود درج و حداکثر ظرف سه ماه از تاریخ وقوع عقد یا فوت موصی به اداره امور مالیاتی صلاحیت دار تسلیم و رسید دریافت دارند.(ماده 39 ق.م.م)

اداره امور مالیاتی صلاحیتدار در مورد ارث:

اداره امور مالیاتی است که آخرین اقامتگاه قانونی متوفی در محدوده آن واقع بوده است و اگر متوفی در ایران مقیم نبوده ، اداره امور مالیاتی مربوط در تهران خواهد بود.(ماده 27 ق.م.م)
اداره امور مالیاتی صلاحیتدار در مورد وقف و حبس و نذر و وصیت ادارهي امور مالیاتی است که محل اقامت متولی یا حبس و نذرکننده یا موصی در محدوده آن واقع است و در صورتی که افراد مذکور مقیم ایران نباشند اداره امور مالیاتی ، مربوط در تهران خواهد بود.(تبصره 2 ماده 38 ق.م.م)

تکالیف اداره امور مالیاتی در مورد مالیات بر ارث:

ادارات امور مالیاتی مکلفاند اظهارنامه هاي دریافتی را ظرف مدت یک هفته پس از دریافت به دفتر مرکزي ارث در تهران، ارسال نمایند . دفتر مرکزي ارث اظهارنامه هاي واصله را ثبت و ممهور و ظرف یک ماه جهت اقدامات قانونی بعدي به اداره امور مالیاتی مربوط اعاده خواهد نمود.(ماده 2 ق.م.م)
اداره امور مالیاتی مربوط مکلف است پس از رسیدگی و قطعی شدن مالیات و پرداخت آن مفاصاحساب مالیاتی را حداکثر ظرف مهلت یک هفته طبق مقررات این قانون صادر و به ذینفع تسلیم نماید.(تبصره ماده 28 ق.م.م)
اداره امور مالیاتی مربوط مکلف است اظهارنامه مؤدیان را طبق مقررات این فصل رسیدگی و ارزش اموال را تشخیص و به شرح زیر عمل کند :
الف – در صورتی که جمع ارزش اموال مشمول مالیات اظهار شده در اظهارنامه با ارزش تعیین شده همان اموال توسط اداره امور مالیاتی بیش از 15 درصد اختلاف نداشته باشد، اظهارنامه را قطعی تلقی و مراتب را ظرف ششماه به مؤدي ابلاغ نماید.
ب – در صورتی که اختلاف بیش از 15 درصد باشد و همچنین در مواردي که وراث یا نماینده قانونی آنها و سایر کسانی که طبق مقررات این قانون مکلف به دادن اظهارنامه هستند از تسلیم اظهارنامه خودداري کنند یا در اظهارنامه قسمتی از اموال را ذکر ننمایند مالیات متعلق را بر طبق مقررات این قانون تشخیص و به مؤدي ابلاغ کند.(ماده 30 ق.م.م)
اداره امور مالیاتی مکلف است پس از تسلیم اظهارنامه از طرف وراث یا نمایندهي قانونی آنها در صورت درخواست کتبی ظرف مدت یک هفته گواهینامه متضمن رونوشت مصدق ریز ماترك را که در اظهارنامه نوشته شده صادر و به مؤدي تسلیم نماید. این گواهینامه فقط از نظر صدور برگ حصروراثت معتبر است.(ماده 31 ق.م.م)

وظایف اشخاص خاص در مورد ارث:

مأموران کنسولی ایران در خارج از کشور موظفاند ظرف مدت سه ماه از تاریخ اطلاع از وقوع فوت اتباع ایرانی مراتب را ضمن ارسال کلیهي اطلاعات در مورد ماترك آنان اعم از منقول یا غیرمنقول واقع در کشور محل مأموریت خود ، با تعیین مشخصات و ارزش آنها ، از طریق وزارت امور خارجه به وزارت امور اقتصادي و دارایی اعلام نمایند.(ماده 33 ق.م.م)
بانکها و شرکتها و مؤسسات و اشخاصی که اموالی از متوفی نزد خود دارند مکلفاند ظرف یک ماه از تاریخ اطلاع از فوت صورت آن اموال اعم از وجوه نقد یا سفته یا جواهر و نیز مقدار سهام یا سهمالشرکه متوفی را تنظیم و به اداره امور مالیاتی محل تسلیم نمایند، همچنین موظف اند در صورت مراجعه اداره امور مالیاتی ، دفاتر و اسناد مورد نیاز را براي رسیدگی در اختیار آنها بگذارند.
این اشخاص مجاز نخواهند بود اموال مزبور را به وارث یا وصی حسب مورد تسلیم و یا به نام آنان ثبت نمایند مگر این که گواهینامهي موضوع قسمت اخیر ماده 35 این قانون ارائه گردد.(ماده 34 و 36 ق.م.م)
ادارات ثبت اسناد و املاك موقعی که مال غیرمنقول را به اسم وراث یا موصیله ثبت مینمایند ، همچنین کلیه دفاتر اسناد رسمی در موقعی که میخواهند تقسیمنامه یا هر نوع معاملهي وراث راجع به ماترك را ثبت کنند ، باید گواهینامه اداره امور مالیاتی صلاحیتدار را مبنی بر عدم شمول مالیات یا این که مالیات متعلق کلاً پرداخت یا ترتیب یا تضمین لازم براي پرداخت آن داده شده است مطالبه نمایند و قبل از ارائه این گواهینامه مجاز به ثبت نیستند.(ماده 35 ق.م.م)

مدیران دفتر دادگاهها:
الف – در صورتی که به موجب احکام دادگاهها براساس حقوق مالی متوفی مالی به ورثه برسد ، مدیران دفتر دادگاهها مکلفاند رونوشت حکم را به اداره امور مالیاتی مربوط ارسال دارند تا در صورتی که قبلاً مالیات آن وصول نشده باشد اقدام به مطالبه مالیات گردد. این حکم در مواردي که اسناد و مدارك تازهاي مربوط به دارایی متوفی به دست آید جاري خواهد بود.
ب – مدیران دفتر دادگاههاي صادر کننده تصدیق حصر وراثت موظفاند رونوشت گواهی شده آن را ظرف 15 روز از تاریخ صدور به ادارهي امور مالیاتی محل بفرستند.(ماده 31 و 37 ق.م.م)

حالات خاص پرداخت مالیات بر ارث:

در صورتی که مشمولان مالیات این فصل قادر به پرداخت تمام یا قسمتی از مالیات خود نباشد سازمان امور مالیاتی کشور میتواند با اخذ تضمین معتبر قرار تقسیط آن را تا مدت سه سال از تاریخ قطعی شدن مالیات متعلق بدهد.(ماده 40 ق.م.م)
در صورتی که دادن تضمین تقسیط براي وراث مقدور نباشد و همچنین در صورتی که جزء ماترك ، وجوه نقد موجود نباشد سازمان امور مالیاتی کشور میتواند به تقاضاي کتبی وراث معادل مالیاتی متعلق ، مالی را اعم از منقول یا غیرمنقول از ماترك با توافق وراث انتخاب و به قیمتی که مبناي محاسبه مالیات بر ارث قرار گرفته است به جاي مالیات قبول کند.(ماده 40 و 41 ق.م.م)3 – در صورتی که جزء ماترك متوفی کارخانه یا کارگاه تولیدي یا واحدهاي کشاورزي باشد و ارزش سایر اموال متوفی تکافوي مالیات بر ارث متعلق به ماترك را نکند ، پس از وصول مالیات از محل سایر اموال نسبت به مازاد مالیات و همچنین در مواردي که ماترك منحصر به کارخانه یا کارگاه تولیدي یا واحدهاي کشاورزي باشد سازمان امور مالیاتی کشور مکلف است در صورت تقاضاي وراث با تقسیط مالیات در مدت مناسبی موافقت نماید.(ماده 42 ق.م.م)

وضعیت بدهی متوفی،مهریه و نفقه ایام عده:

بدهی که متوفی به وراث خود دارد در صورتی که مستند به مدارك قانونی بوده و اصالت آن مورد تأیید هیأت حل اختلاف مالیاتی قرار نگیرد قابل کسر از ماترك خواهد بود. در مورد مهریه و نفقه ایام عده تأییدیه هیأت مذکور لازم نیست و در مورد وراث طبقه دوم و سوم کسر دیون منوط به آن است که متوفی تا تاریخ فوت خود داراي وراث از طبقه ماقبل حسب مورد بوده باشد.(تبصره ماده 19 ق.م.م)

جریمه:

درصورتی که بانکها و شرکتها و مؤسسات و اشخاصی که مالی از متوفی نزد خود دارند از اجراي مواد 34 و 36 این قانون تخلف نمایند ، علاوه براین که تا معادل ارزش مالی که نزد آنها بوده ، با وراث نسبت به پرداخت مالیات و جرائم متعلق مسوؤلیت تضامنی دارند ، مشمول جریمه اي معادل پنج درصد قیمت مال نیز خواهند بود . در مورد بانکها و شرکتهاي دولتی و مؤسسات دولتی ، متخلف و شرکا و معاونان وي در تخلف نیز مسوؤلیت تضامنی خواهند داشت.(ماده 43 ق.م.م)

برگرفته از : گروه وکلای یاسا