نویسنده: سید صدر دریاباری*
بخش هفتم: مزايای اعتبارات اسنادی و انواع آن:
۱- اطمينان فروشنده از اينکه پس از ارايه اسناد حمل وجه اعتبار را مطابق شرايط اعتبار از بانک کارگزار يا تاييد کننده دريافت ميکند.
۲-امکان کنترل تاريخ حمل و تحويل نهايی کالا.
۳-تحصيل اسناد حمل مطابق با مفاد موافقت اوليه تحت شرايط قرارداد ميان طرفين
۴-اطمينان از اينکه پرداخت وجه اعتبار به فروشنده فقط بعد از انتقال و فک مالکيت کالا از وی صورت ميگيرد .
۵-امکان کسب تسهيلات بيشتر برای فروشنده در مقابل اعتبار گشايش يافته برای تهيه کالای سفارش شده
۶- تعهد بانک برای پرداخت بها در معاملات بجای فرد فروشنده
در مورد اعتبارات اسنادی از جهات مختلف، تقسيماتی وجود دارد که مهمترين آنها به شرح زير ميباشد:
در رابطه با اعتبارات اسنادی در ايران بايد خاطر نشان کرد که به دليل محدوديتهاي وضع شده توسط بانک مرکزی انواعی از اين اعتبارات غير قابل استفاده در ايران ميباشد و يا احتياج به مجوز بانک مرکزی دارد.
انواع اعتبار اسنادی
۱- اعتبار اسنادی وارداتی يا صادراتی:
به اعتباری که خريدار برای واردات به کشور خود گشايش مي کند اعتبار وارداتی و اين اعتبار از لحاظ فروشنده کالا که در کشور ديگر قرار دارد اعتبار صادراتی ميباشد.
۲- اعتبارات اسنادی قابل برگشت: Revocable L/C
در اين نوع اعتبار ، خريدار و يا بانک گشايش کننده اعتبار ميتواند بدون اطلاع ذينفع ، هرگونه تغيير يا اصلاحی در شرايط اعتبار بوجود آورد(بدون اجازه فروشنده)
واضح است از اين نوع اعتبار استفاده چندانی نميشود زيرا فروشنده اطمينان لازم را نسبت به پايدار ماندن اعتبار و انجام تعهدات خريدار ندارد.
با کمال تعجب اگر خريدار ايرانی بخواهد اعتبار قابل برگشت گشايش نمايد سيستم بانکی از وی مجوز خاص بانک مرکزی را مطالبه مينمايد در حاليکه اعتبار غير قابل برگشت احتياجی به مجوز ندارد.
۳- اعتبار اسنادی غير قابل برگشت:Irrevocable L/C
در اعتبار اسنادی غير قابل برگشت هرگونه تغيير شرايط اعتبار از جانب خريدار يا بانک گشايش کننده اعتبار موکول به موافقت و رضايت فروشنده بوده. فروشندگان معمولا از اين گونه اعتبار استقبال بيشتری ميکنند.
براساس آخرین مقررات اتاق بازرگانی بین الملل در صورت عدم تصريح و سکوت در اعتبار اسنادی مبنی بر قابل برگشت يا غير قابل برگشت بودن آن ، اعتبار غير قابل برگشت خواهد بود.
۴- اعتبار اسنادی تاييد شده: Confirmed L/C
اعتباری است که خريدار ملزم ميشود تا اعتبار صادره از سوی بانک خود را به تاييد هر بانک معتبر ديگر کخ مورد نظر فروشنده است، برساند .اين نوع اعتبار اسنادی حاکی از اطمينان نداشتن به حيثيت اعتباری بانک صادر کننده و يا وضعيت متزلزل سياسي يا اقتصادی کشور خريدار است.
هم اکنون بسياری از فروشندگان خارجی تقاضای اعتبارات تاييد شده از خريداران ايرانی ميکنند که اين مسئله به دو دليل ميباشد اولا وضعيت سياسی و اقتصادی متزلزل ثانيا در سالهای پس از جنگ ايران و عراق بدليل کمبود ارز در سيستم بانکی کشور ، بانک مرکزی خريداران را به به گشايش اعتبارات يوزانس (نسيه) ترغيب کرد در حاليکه بانک مرکزی در زمان سررسيد اعتبارات توانايی پرداخت مبلغ اعتبار را نداشت که باعث تاخيرهای بلند مدت در پرداخت مبلغ اعتبارات به فروشندگان شد که باعث بی اعتمادی فروشندگان به بانکهای ايرانی شد.
۵- اعتبار اسنادی تاييد نشده :Unconfirmed L/C
اين نوع اعتبار در شرايط متعارف و بدون نياز به تاييد بانک ديگری گشايش می يابد. اگر در شرايط اعتبار کلمه Confirmedذکر نشود آن اعتبار تاييد نشده تلقی ميشود
۶- اعتبار اسنادی قابل انتقال:Tranferable L/C
به اعتباری گفته ميشود که طبق آن، ذينفع اصلی حق دارد همه يا بخشی از اعتبار گشايش شده را به شخص يا اشخاص انتقال دهد. در واقع اين نوع اعتبار يک امتياز برای فروشنده محسوب ميشود
۷- اعتبار اسنادی غير قابل انتقال: Untransferable L/C
به اعتباری گفته ميشود که ذينفع حق واگذاری کل يا بخشی از آن را به ديگری ندارد. در تجارت بين الملل عرف بر غير قابل انتقال بودن اعتبار است و همچنين در ايران برای گشايش اعتبار قابل انتقال نياز به مجوز بانک مرکزی ميباشد.
۸- اعتبار اسنادی نسيه يا مدت دار(يوزانس): Usance L/C
اعتباری است که وجه اعتبار بلافاصله پس ز اايه اسناد از سوی ذينفع ، پرداخت نميشود بلکه پرداخت وجه آن، بعد از مدت تعيين شده صورت ميگيرد.در واقع فروشنده به خريدار مهلت ميدهد که بهای کالا را پس از دريافت و فروش آن بپردازد. معامله يوزانس معمولا در کشورهايی انجام ميگيرد که کمبود ارز دارند.
۹- اعتبار اسنادی ديداری: At Sight L/C
اعتباری است که طبق آن بانک ابلاغ کننده پس از رويت اسناد حمل ارايه شده از طرف ذينفع (فروشنده)، در صورت رعايت تمامی شريط اعتبار از سوی وی ، بلافاصله وجه آن را پرداخت ميکند.
۱۰- اعتبار اسنادی پشت به پشت(اتکايی): Back to Back L/C
اين نوع اعتبار اسنادی متشکل از دو اعتبار جدا از هم است. اعتبار اول به نفع ذينفع گشايش مي يابد که خود به هر دليلی قادر به تهيه و ارسال کالا نيست. به همين جهت با اتکا بر اعتباری که به نفع وی گشايش يافته است اعتبار ديگری برای فروشنده دوم (ذينفع دوم) که ميتواند کالا را تهيه و ارسال کند ، از طرف ذينفع اول گشايش مي يابد.
۱۱- اعتبار اسنادی ماده قرمز: Red Clause L/C
در اين نوع اعتبار فروشنده ميتواند قبل از ارسال کالا، وجوهی را بصورت پيش پرداخت از بانک ابلاغ کننده يا تاييد کننده دريافت کند.
علت اين نام گذاری آن است که اولين بار که اين اعتبار گشايش يافت بانک بازکننده اعتبار برای جلب توجه بانک ابلاغ کننده شرايط اعتبار را که به مقداری از وجه اعتبار را به عنوان پيش پرداخت به ذينفع پرداخت ميکند را با جوهر قرمز نوشت که از آن به بعد به اعتبار ماده قرمز معروف شد.
12-اعتبار اسنادی گردان: Revolving L/C
اعتباری است که پس از هر بار استفاده ذينفع از اعتبار، همان مبلغ اسناد تا سطح اعتبار اوليه افزايش می يابد در واقع بدون احتياج به افتتاح يا اصلاح اعتبار جديد ، اعتبار موجود خود به خود تجديد ميشود.
بخش دهم: مقررات تجهيز منابع بانك
از گشايش سپرده به عنوان يكي از سود آورترين ابزارهاي بانكي ياد مي شود. زيرا كه سپرده ها در توسعه اقتصاد كشور موثر بوده و در صورت عدم استفاده بهينه از آنها موجب ضرر به نظام اقتصادي خواهند شد. به موجب ماده سوم قانون علميات بانكي بدون ربا بانك ها به صورت هاي زير مي توانند سپرده بپذيرند.
از گشايش سپرده به عنوان يكي از سود آورترين ابزارهاي بانكي ياد مي شود. زيرا كه سپرده ها در توسعه اقتصاد كشور موثر بوده و در صورت عدم استفاده بهينه از آنها موجب ضرر به نظام اقتصادي خواهند شد. به موجب ماده سوم قانون علميات بانكي بدون ربا بانك ها به صورت هاي زير مي توانند سپرده بپذيرند.
الف ) سپرده هاي قرض الحسنه جاري
ب) سپرده هاي قرض الحسنه پس انداز
ب ) سپرده هاي سرمايه گذاري مدت دار اعم از كوتاه مدت و بلند مدت
الف) سپرده قرض الحسنه جاري
اين سپرده در واقع به تقاضاي اشخاص حقيقي يا حقوقي در دفتر بانك افتتاح مي شود و در واقع قرارداد دو جانبه لازم الاجرا براي بانك و مشتري است. افتتاح اين حساب براي اشخاص حقيقي و حقوقي تابع مقررات خاص است.
1. گشايش حساب قرض الحسنه جاري براي اشخاص حقيقي
جهت اين امر اخذ تصوير شناسنامه و همچنين اثر انگشت متقاضي افتتاح حساب به همراه نمونه امضاي مشتري الزامي است متصدي گشايش حساب يك نسخه كارت گشايش حساب جاري را براي تكميل به وي مي دهد تا مشخصات خود را به شرح مذكور در شناسنامه و كارت ملي در آن قيد نمايد. بديهي است اقامتگاه وي و همچنين نام معرف به هنگام افتتاح حساب ضروري است افزون بر اين كه پيش از گشايش حساب گرفتن استعلام مبني بر صلاحيت مشتري طبق دستورالعمل هاي مربوط از بانك مركزي الزامي است.
-حساب جاري مشترك براي اشخاص حقيقي
در صورتي كه دو يا چند نفر بخواهند با مشاركت همديگر مشاركت مدني داشته باشند ( ثبت لازم نيست) و حساب افتتاح كننده در كارت مخصوص مراتب با قيد سهم هر يك عنوان مي شود در اين موارد در صورت فوت يا حجر يا ورشكستگي هريك از صاحبان حساب جاري مشترك ، حساب مشترك مسدود و موجودي حساب به نسبت سهم تعيين شده و در غير اين صورت به صورت مساوي تقسيم خواهد شد ( البته سهم متوفي يا ورشكسته بر حسب مورد به اشخاص ذينفع پرداخت مي گردد.
– حساب جاري براي اشخاص حقيقي بي سواد
براي اشخاص بي سواد تعهدنامه به ضميمه كارت مخصوص افتتاح حساب اخذ مي گردد كه در اين تعهدنامه قيد مي شود كه در صورت فقدان مهر يا به كاربدره شدن مهر ديگر به جاي مهر اصلي ، بانك مسئوليتي نداشته باشد البته معمولاً در اين موارد از فرد بي سواد خواسته مي شود تا به واسطه وكيل اقدام به افتتاح حساب نمايد زيرا كه در بسياري ازبانك ها در حال حاضر شرط افتتاح حساب جاري داشتن مواد خواندن و نوشتن است.
-حساب جاري براي ايرانيان مقيم خارج از كشور
در اين موارد تصديق يا گواهي حضور فرد متقاضي در كشور محل اقامت از طريق سفارت يا كنسولگري دولت مذكور كه به تاييد وزارت خارجه رسيده باشد ضروري است همچنين است صحت امضاء حساب روي برگ درخواست و كارت نمونه امضا
– حساب جاري براي اشخاص حقيقي غيرايراني مقيم ايران (اتباع بيگانه)
شرط ضروري جهت اين امر داشتن پروانه اقامت معتبر براي درج مشخصات كامل سجلّي مندرج در شناسنامه و گذرنامه و تاريخ پايان اقامت مي باشد همچنين در صورتي كه فرد بيگانه به عنوان پناهنده در ايران سكونت داشته باشد و داراي كارت موقت سبز يا آبي رنگ وزارت كشور است فقط از حساب قرض الحسنه پس انداز يا سپرده كوتاه مدت مي تواند بهره مند شود.
نكته : طبق دستور العمل هاي بانكي از افتتاح يا گشايش حساب جاري به نام اتباع بيگانه اي كه رواديد جهانگردي يا موقت سه ماهه دارند جداً خودداري مي گردد.
گشایش حساب براي افراد نابينا
در خصوص اشخاص نابينا علاوه بر رعايت موارد فوق مي بايست كارت افتتاح حساب توسط شخص معتمد و امين شخص روشن دل همراه وي امضا شود. و معمولاً دراين موارد تعهدنامه مخصوصي از فرد نابينا اخذ مي گردد.
* عضو اسبق هیات مدیره بانک اعتبارات و تعاونی توزیع و ریس سابق شورای هماهنگی کانون بازنشستگان بانکهای کشور.
