در همین قدم اول باید تکلیف را مشخص کنیم که چرا قوانین کشور ما چنین حقوق مالی‌ای برای زن در نظر گرفته است. همه می‌دانیم که برابر قانون، مرد حق دارد زن خود را طلاق بدهد و فرض قانونگذار هم این است که بعد از طلاق، زن نباید با مشکل مالی مواجه شود به همین خاطر است چنین حقوقی را برای زنان در نظر گرفته است. حالا برویم سر اصل مطلب… .
یک تعریف ساده
در قدم اول باید تعریفی از این بحث حقوقی داشته باشیم. برابر قانون، «اجرت‌المثل» دستمزد متعارف کارهایی است که زن در دوران زناشوئی در خانه مشترک انجام داده و قصد نداشته که زحماتش را رایگان در اختیار شوهر قرار بدهد.
این موضوع را ماده 336 قانون مدنی تعریف کرده است و می‌گوید: «چنانچه زوجه کارهایی را که شرعا به عهده وی نبوده و عرفا برای آن کار اجرت‌المثل باشد، به دستور زوج و با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه، اجرت‌المثل کارهای انجام گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم می‌نماید.» یعنی همین‌جا قانون تکلیف را روشن کرده است، یعنی اگر زن اجرت‌المثل می‌خواهد و کاری را انجام داده است که در این تعریف قرار می‌گیرد، قانون مرد را مجبور می‌کند که پول آن کارها را به زن بپردازد. البته زن باید انجام آن را به دادگاه ثابت کند.
کارهایی که وظیفه زن نیست
گفتیم وقتی خانم خانه کارهایی را که در وظیفه‌اش نیست، انجام دهد می‌تواند از همسر خود تقاضای دستمزد داشته باشد، می‌پرسید این کارها شامل چه مواردی می‌شود؟ باید بدانید که کارهایی مانند آشپزی، شستشوی لباس‌ها، نظافت و مرتب کردن منزل و مانند اینها مواردی هستند که قانون انجام آنها را برعهده زن نگذاشته است و زن می‌تواند برای انجام آنها از مرد پول (اجرت‌المثل) طلب کند. به این لیست کارهای زیادی دیگری را نیز می‌توان اضافه کرد فقط باید این نکته را در نظر بگیرید که باید طبق عرف جامعه بتوان برای آن کار دستمزدی را در نظر گرفت. وقتی این مورد به دادگاه ثابت شود مرد باید دست در جیب مبارک کند و هزینه کارهایی که زن انجام داده است را بپردازد.
هر وقت دوست دارید اقدام کنید
حالا حتماً این سئوال برایتان ایجاد شده است، که چه زمانی زن می‌تواند این حق قانونی خود را مطالبه کند. شاید فکر کنید که این مساله مالی مانند مهریه یا نفقه از اول ازدواج و به محض جاری شدن خطبه عقد بر ذمه آقای داماد خواهد بود، درست فکر کرده‌اید، البته در گذشته اینطور نبود و فقط اجرت‌المثل زمانی به زن تعلق می‌گرفت که مساله طلاق به میان آید. به این ترتیب زن زمانی می‌توانست درخواست اجرت‌المثل کند، که مرد بخواهد او را طلاق دهد و این طلاق نیز به دلیل مسایلی مانند تخلف زن از وظایف همسری یا سوء اخلاق و رفتار وی نباشد. اگر طلاق به درخواست زن یا در اثر یکی از این موارد می‌بود، اجرت‌المثل به زن تعلق نمی‌گرفت اما قانون حمایت از خانواده تمام این موارد را از بین برد و زن در هر زمان از زندگی زناشویی می‌تواند این درخواست را مطرح کند، حتی اگر بحث طلاق به میان نباشد یا زن از وظایف زناشویی خود امتناع کند. به عبارتی اجرت‌المثل هم مانند مهریه و نفقه حق مالی زن بر مردم شناخته شد.
چقدر اجرت‌المثل به زن می‌رسد
فرض کنید مردی می‌خواهد همسر خود را طلاق دهد، در این زمان زن می‌تواند از دادگاهی به این موضوع رسیدگی می‌کند، درخواست اجرت‌المثل هم بکند. به این ترتیب دادگاه با صدور گواهی «عدم امکان سازش»، اجرت‌المثل زن را تعیین می‌کند البته در همین زمان تکلیف جهیزیه، مهریه، نفقه زوجه، اطفال و حمل (اگر جنینی در کار باشد) معلوم می‌شود.
این را نیز به خاطر داشته باشید که برای نهایی شدن طلاق باید حتما این موضوع در دفاتر اسناد رسمی ثبت شود و دفتردار این موضوع را ثبت نمی‌کند مگر اینکه مرد، همه حقوق مالی زن (جهیزیه، مهریه، نفقه زوجه، اطفال و حمل) را پرداخت کرده باشد.
البته در این میان ممکن است مرد توان مالی برای تسویه حساب با زن را نداشته باشد. در این مورد یا باید ناتوانی خود را ثابت کند تا این بدهی برایش تقسیط شود یا اینکه رضایت زن را جلب کند. به هر حال زن پس از ثبت طلاق برای دریافت این حقوق از طریق اجرای دادگستری اقدام می‌کند و به مالی که قانون تعیین کرده است، می‌رسد.
برای اینکه بدانید چقدر برای کارهایی که در خانه انجام داده‌اید به شما پول تعلق می‌گیرد باید منتظر نظر کارشناس دادگاه باشید، دادگاه ارزش مالی کارهایی را که مشمول اجرت‌المثل می‌شود را طبق عرف جامعه می‌سنجد و رای می‌دهد، مثلا محاسبه می‌کند که برای کارهای خانه چه مقدار در جامعه پول پرداخت می‌شود و آن را در سال‌های زندگی زناشویی ضرب و رقم به دست آمده را وظیفه مرد برای پرداخت به زن تعیین می‌کند.
اگر حواستان به حقوق خود نبود!
گاهی نیز پیش می‌آید که زن حین طلاق به دلیل سردرگمی و بی‌اطلاعی هیچ یک از حقوق مالی خود حتی اجرت‌المثل را مطالبه نمی‌کند و بعد از طلاق و ثبت آن متوجه حقوق خود می‌شود، خیلی جای نگرانی نیست زیرا اگر زن در دادرسی طلاق، اجرت‌المثل کارها و دیگر حقوق خود را مطالبه نکرده باشد، می‌تواند آن را بعد از طلاق از دادگاه خانواده مطالبه کند. به هر حال این را باید به خاطر داشته باشید که با طلاق حقوق مالی مسلم زن، از میان نخواهد رفت، مگر اینکه زن از آن صرف‌نظر کرده باشد.
این را با آن اشتباه نگیرید
در قوانین کشور ما واژه دیگری نیز وجود دارد که هم راستای اجرت‌المثل است و آن را «نحله» می‌نامند. که شباهت‌ها و البته تفاوت‌هایی با هم دارند. درباره شرایط نحله باید بدانید که این حق فقط در صورت تقاضای طلاق از جانب مرد و زمانی که به زن اجرت‌المثل تعلق نگیرد، به زن پرداخت خواهد شد.
تعیین میزان نحله نیز به سه عامل بستگی دارد: 1- سال‌های زندگی مشترک زن و شوهر، 2- نوع کارهایی که زن در خانه شوهر انجام داده است و 3- وسع (توانایی) مالی شوهر.
این رانیز به خاطر داشته باشید که برخلاف اجرت‌المثل که باید کارشناس نظر بدهد و دادگاه رقم آن را تعیین کند، در نحله، دادگاه با توجه به وضع مالی مرد و زحمت‌هایی که زن در زندگی کشیده است مبلغی را به‌عنوان نحله تعیین می‌کند. در نحله نیازی به تعیین کارشناس نیست و قاضی باید راجع به وضعیت مالی مرد تحقیق و با توجه به فعالیت‌های زن در دوران زندگی زناشویی مبلغ مناسبی را معین کند.
