متن پرسش :
با توجه به حق حبس مقید در ماده 1085 قانون مدنی، چنانچه پس از وقوع عقد، زوجه در منزل پدرش زندگی نماید و از حضور در منزل زوج (تمکین عام) خودداری کند، آیا مستحق دریافت نفقه می باشد ؟
متن پاسخ :
الف) نظر اکثریت زوجه مستحق دریافت نفقه می باشد چرا که با استناد به ماده 1085 قانون مدنی و نیز رأی وحدت رویه شماره 708 مورخ 22/5/1387 هیأت دیوان عالی کشور، “زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند… ». در نتیجه با توجه به حق حبس که شرعاً و قانوناً به زوجه داده شده است ضمن حق حبس، مستحق دریافت نفقه خواهد بود و در این خصوص تفاوت بین تمکین عام و خاص وجود ندارد.
ب) نظر اقلیت در این وضعیت زوجه مستحق نفقه نخواهد بود چرا که مستناد از ماده 1085 قانون مدنی و رأی وحدت رویه مذکور، زوجه می تواند در صورت عدم پرداخت مهر از ایفای وظایف خاص زناشویی که همان تمکین خاص می باشد، با دارا بودن حق حبس امتناع کند و در نتیجه نمی تواند با داشتن حق حبس از حضور در منزل زوج و تمکین عام خودداری نماید. اگر چنین کند مستحق دریافت نفقه نخواهد بود چرا که به محض برقراری علقه زوجیت، زن و شوهر مکلف هستند حقوق یکدیگر را رعایت کنند. بنابراین، در چنین وضعیتی زوجه باید در منزل مشترک زناشویی زندگی نماید؛ یعنی تمکین عام داشته باشد و فقط از حق حبس خویش در خصوص تمکین خاص استفاده نماید.
نظر کمیسیون به موجب مقررات ماده 1102 قانون مدنی؛ “همین که عقد نکاح به طور صحت واقع شد روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار می شود.» از جمله وظایف زوج، تأمین نفقه زوجه است و اگر زن بدون مانع مشروع و قانونی از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق دریافت نفقه نخواهد بود. ماده 1085 قانون مدنی مقرر می دارد که: “زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر اینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.» وظایف زن در مقابل شوهر اعم است از تمکین خاص و عام و تا زمانی که مهر به او تسلیم نشده، می تواند از تمکین خودداری کرده و مستحق دریافت نفقه می باشد. اعم از اینکه در منزل زوج ساکن باشد یا پس از وقوع عقد نکاح در خانه پدر سکونت داشته باشد.
مهر او باید حال باشد و حق حبس امتیازی است که به زوجه داده شده است. اما حضرت آیت ا…صانعی قایل به تفکیک است و چنین عقیده دارد: «اگر زوج قادر به پرداخت مهر باشد و از تأدیه خودداری کند، چون خود زوج موجب عدم تمکین شده مکلف به پرداخت نفقه می باشد ولی اگر زوج قادر به پرداخت مهر نیست و زوجه هم حاضر به تمکین نمی باشد استحقاق دریافت نفقه را ندارد.» حال آن که ماده 1085 قانون مدنی، صراحتاً مقرر داشته: در صورت عدم تأدیه مهر، زوجه می تواند از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند و بین توانایی مرد به پرداخت مهر و عدم توانایی وی به پرداخت مهر، فرقی قایل نشده است. ( نشست قضایی دادگستری آمل، اردیبهشت 88 )
