نویسنده: حسين تفضلي
در دنیای امروز دعوی برای احقاق حق زیاد است، این را از آمار پرونده‌های ورودی به دستگاه قضا می‌توان دریافت. در این میان یکی از دعوی‌‌هاي رایج مسایل مالی و بده بستان‌های ریالی است.
وقتي كار به دادگاه مي‌كشد طبق ماده ۴۹ قانون اجراي احكام مدني: «در صورتی که محکوم‌علیه در موعدی که برای اجرای حکم مقرر است مدلول حکم را طوعاً اجرا ننماید یا قراری با محکوم‌له برای اجرای‌حکم ندهد و مالی هم معرفی نکند یا مالی از او تأمین و توقیف نشده باشد محکوم‌له می‌تواند درخواست کند که از اموال محکوم‌علیه معادل محکوم به‌توقیف گردد. » در اين ميان يكي از انواع حكم توقيف اموال، توقیف تامینی است، براي اجرا شدن اين حكم بايد اجراييه صادر و به محكوم نيز ابلاغ شود. به‌استناد ماده 34 قانون اجرای احکام مدنی، همین‌که اجراییه به محکوم ابلاغ شد، او موظف است ظرف مدت ده روز، مفاد آن را اجرا کند. اما کاملا روشن است که احتمال دارد، محکوم در این مهلت ده روزه، اموال خود را به دیگران انتقال دهد یا آنها را مخفی کند یا از بین ببرد یا به‌طور کلی، کاری کند که طلبكار نتواند به حق خود برسد، در اينجا طلبكار می‌تواند حتی قبل از تمام شدن مهلت ده روزه محکوم، اموال او را برای توقیف، معرفی کند که به این كار، توقیف تأمینی یا توقیف احتیاطی می‌گویند. نوع ديگري از توقيف نيز، توقيف اجرايي و به اين معني است كه مال محكوم از طريق قسمت اجراي ثبت صادر و مانع دخل و تصرف محكوم در اموال خود مي‌شود.
تمام اموال محکوم، توقيف نمي‌شود
حالا هر دعوي مالي كه اتفاق افتاده باشد و برایش حکم توقیف اموال صادر شده باشد مهم نیست باید بدانید که تمام اموال محکوم، توقيف نمي‌شود، فقط اموالی که معادل محکومیت وی و هزينه‌هاي اجرايي است، توقیف می‌شود به علاوه آنكه مستثنيات دين هم قابل توقيف نيست. البته در شرایطی ممکن است مالی توقیف شود که ارزش آن بیشتر از محکومیت است. به‌طور‌مثال برای بدهی دو میلیون تومانی، ممکن است یک خودروی پراید نو توقیف شود كه اين روزها قيمت بسيار بالاتري دارد. در این شرایط چون امکان تجزیه آن مال وجود ندارد تمامی آن در مقابل بدهی فرد محکوم شده توقیف می‌شود. برعکس این شرایط، زمانی است که مال توقیف شده ارزشی کمتر از میزان محکومیت داشته باشد، به طور مثال برای یک بدهی 20 میلیون تومانی، یک پراید توقیف شده باشد، معادل بقیه میزان محکومیت از دیگر اموال محکوم توقیف خواهد شد. گفتيم براي اين كه توقيف محقق شود بايد به بخش اجراي احكام برود. در اين باره نيز بدانيد كه اجرای احکام حقوقی، توسط دادورز اجرا که اکنون در دفتر شعبه صادرکننده‌رای بدوی به ریاست مدیر دفتر دادگاه مستقر است، صورت می‌گیرد و اجرای احکام کیفری نيز در دادسرایی که شکایت در آنجا مطرح و منجر به صدور کیفرخواست شده است، انجام می‌پذیرد. دراين باره طبق ماده ۸۷ قانون اجراي احكام مدني هر‌گاه مال متعلق به محکوم‌علیه نزد شخص ثالث اعم از حقوقی یا حقیقی باشد یا مورد درخواست توقیف، طلبی باشد که محکوم‌علیه‌از شخص ثالث دارد اخطاری در باب توقیف مال یا طلب و میزان آن به پیوست رونوشت اجراییه به شخص ثالث ابلاغ كرد.
اموالي كه توقيف نمي‌شوند
در حين توقيف اموال و اجراي راي بخش اجرای احکام نباید شرایط ناعادلانه‌ای برای دو طرف قرارداد ایجاد کند. یکی از شرایط ناعادلانه این است که اجرای حکم شرایط زندگی را برای محکوم سخت کند؛ به طور مثال در صورت توقیف منزل وی محل سکونت خود را از دست بدهد. برای جلوگیری از نقض كرامت انساني و حق حيات افراد مقررات مربوط به «مستثنیات دین» كه در فقه اسلامي به آنها اشاره شده در قانون شناسايي شد. در تعريف مستثنیات دین بد نيست بدانيد به اموالی می‌گویند که در فرآیند توقیف، به حکم قانون قابل توقیف نیستند. ماده 523 قانون آیین دادرسی مدنی در اين باره مي‌گويد: «در کلیه مواردی که رای دادگاه برای وصول دین به موقع اجرا گذارده می‌شود، اجرای رای از مستثنیات دین اموال محکوم‌علیه ممنوع می‌باشد.» همچنين بر اساس ماده ۶۵ قانون اجرای احکام مدنی يكسري از اموال هستند كه در اين قالب قرار مي‌گيرند و توقيف نمي‌شوند و شامل 1- لباس و اشیا و اسبابی که برای رفع حوائج ضروری محکوم‌علیه و خانواده او لازم است؛ 2- آذوقه موجود به قدر احتیاج یک ماهه محکوم‌علیه و اشخاص واجب‌النفقه او؛ 3- وسایل و ابزار کار ساده کسبه و پیشه‌وران و کشاورزان؛ 4- اموال و اشیایی که به موجب قوانین مخصوص غیر قابل توقیف هستند مانند وسایل اختصاص‌یافته برای کشاورزان مي‌شوند.
تبدیل مال توقیف شده به مال ديگر
شخصی که محکوم شده است اگر بعد از توقیف اموال احساس کند که یکی از اموال ضروری زندگی‌اش را از دست داده است مي‌تواند در خواست توقيف مال ديگري از اموالش را كند. در عالم حقوق اين عمل را تبديل تامين مي‌گويند. البته در اين‌باره بد نيست بدانيد كه هرگونه نقل‌و‌انتقال نسبت به مال توقیف‌شده باطل و بدون اثر است. البته اگر قرارداد یا تعهدی نسبت به مال توقیف‌شده بعد از توقیف به‌عمل آید که به ضرر طلبكار باشد، فقط با رضایت کتبی وي اثر دارد. براي تبديل تامين شرايط لازم است كه بايد آنها را نيز بدانيد. به طور مثال اين امكان براي هر دو طرف حكم وجود دارد و هر كدام در جريان رسيدگي به پرونده مي‌توانند يكبار تقاضاي تبدیل مال توقیف‌شده را داشته باشند البته براي اين موضوع نمي‌توانند هر زماني كه دوست داشتن اين درخواست را مطرح كنند بلكه تا قبل از شروع عملیات راجع به فروش مال اين وقت براي آنها وجود دارد و بعد از آن ديگر از دست كسي كاري بر نمي‌آيد. اين را نيز بايد در نظر داشته باشيد كه وقتي كسي اين درخواست را مطرح مي‌كند بايد مال جايگزين آن را نيز به دادگاه معرفي كند و البته نبايد مال پیشنهادی از حیث ارزش و سهولت فروش کمتر از مال قبلي باشد.
