ابعاد حقوقی جمع‌بندی مذاکرات هسته‌ای و قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد در خصوص برنامه هسته‌ای ایران در نشستی با حضور مسعود اخوان فرد استاد دانشگاه و کارشناس حقوق بین‌الملل و معاون اسبق برنامه‌ریزی، بین‌الملل و امور مجلس سازمان انرژی اتمی و همچنین هادی محمدی کارشناس مسائل راهبردی بررسی شد. برجام و قطعنامه دارای الزامات و تعهداتی برای دو طرف است و در صورتی که نهایی و اجرایی شود برخی محدودیت‌ها توسط ایران در زمینه برنامه هسته‌ای اعمال و برخی محدودیت‌ها و تحریم‌ها نیز مرتفع می‌شود لذا باید نگاه ویژه و خاصی را به این سند بین‌المللی داشت تا از میزان تبعات هر دو وجه آن مطلع بود. در همین راستا در میزگردی که در خبرگزاری فارس برگزار شد، ابعاد حقوقی این دو سند بررسی شد.
اخوان فرد: برخی خطوط قرمز در برجام لحاظ نشده است
اخوان فرد، کارشناس حقوق بین‌الملل با بیان اینکه در جای جای بیانیه برجام به اصل حسن‌نیت اشاره شده، افزود: اصل حسن نیت از نظر قوانین بین‌الملل دارای حداقل‌ها و مولفه‌هایی است لذا باید این سوال جدی را مطرح کرد که اصل حسن‌نیت از سوی چه کسی باید رعایت شود؟ انتظار آن است اصل حسن‌نیت از سوی طرفین رعایت شود.
وی در توضیح بیشتر اظهار داشت: جمهوری اسلامی نیازمند راستی‌آزمایی طرف غربی و خصوصا آمریکایی‌ها در لغو تحریم‌ها است. در اینجا می‌توانیم رعایت اصل حسن‌نیت طرف مقابل را مورد توجه قرار دهیم زیرا بدعهدی‌های طرف غربی را مکرراً شاهد بودیم. در این زمینه می‌توانیم به عهدنامه مودت بین ایران و آمریکا که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به امضا رسیده اشاره کنم زیرا با وجود این عهدنامه آمریکایی‌ها بارها به سکوهای نفتی ایران در جنگ عراق علیه کشورمان حمله کرده بودند.
نباید شان قانونگذاری برای شورایعالی امنیت ملی قائل بود
اخوان‌فرد با اشاره به اصل 77 قانون اساسی مبنی بر اینکه ایجاد هر گونه تعهد برای جمهوری اسلامی منوط به تصویب مجلس شورای اسلامی است، افزود: برخی افراد می‌توانند اصل 176 قانون اساسی که شورای امنیت ملی را در راستای اصل 77 مطرح کرده بیان کنند اما باید بگوییم محدوده کار شورای امنیت ملی کاملاً مشخص است و نباید شان قانونگذاری را برای این شورا قائل بود. همگان باید بدانند قانونگذاری وظیفه اصلی قوه مقننه است.
وی تاکید کرد: تنها مجلس شورای اسلامی است که در تمامی قضایای تعهدآور برای جمهوری اسلامی حق ورود و تصمیم‌گیری در خصوص اسناد بین‌المللی دارد که ضمن بررسی آنها به این نتیجه برسد که این توافقات را بپذیرد یا نپذیرد و یا اینکه آن را اصلاح کند.
وی گفت: مقام معظم رهبری و جمهوری اسلامی خط قرمز عدم پذیرش محدودیت‌های بلندمدت را به صراحت بیان کردند که بخشی از این خط قرمز در زمینه تحقیق و توسعه و ساخت و ساز صنعت هسته‌ای و ممانعت از عقب‌رفت در این زمینه است چرا که در هر حرکت فناورانه نوین اگر تحقیق و توسعه وجود نداشته باشد موتور محرکه آن خاموش خواهد شد. همچنین لغو فوری تحریم‌های مالی و بانکی شورای امنیت هنگام امضای موافقتنامه و لغو تحریم‌های دیگر در فواصل زمانی بعدی نیز بخش دیگری از خطوط قرمز ایران است. با توجه به اینکه آژانس در قبال فعالیت‌های هسته‌ای ایران باید نظر تاییدی دهد ولی سوابق آژانس به لحاظ رفتارهای گذشته‌اش و عدم استقلال این سازمان بین‌المللی ما را به آنها بدبین کرده این موضوع می‌تواند در حین اجرای برجام برای ایران دردسرساز شود.
بازگشت به حالت سابق سال‌ها طول می‌کشد
وی گفت: بازگشت‌پذیری خودکار 65 روزه تحریم‌ها در برجام به صراحت آمده است در حالی که طرف ایرانی باید از هم‌اکنون زیرساخت‌های عظیم خود را در صنعت هسته‌ای جمع‌آوری و از بسیاری از فعالیت‌هایش عقب‌نشینی کند در حالی که بازگشت این وضعیت به حالت سابق سال‌ها به طول می‌انجامد و شاید ما را هم دچار بحران‌هایی کند. بیمارانی که نیازمند داروهای حاوی اورانیوم غنی‌شده 20 درصد هستند در صورتی که طرف‌های مقابل به تعهدات خود عمل نکنند ایران را با مشکل جدی مواجه خواهند کرد زیرا جمعیت یک میلیونی بیماران این قضیه می‌تواند برای ایران مشکل اجتماعی ایجاد کند.
لزوم رعایت خطوط قرمز مد نظر رهبری نه تند و نه کند
محمدی، کارشناس مسائل راهبردی هم در این نشست گفت: طبق فرمایشات مقام معظم رهبری باید همه خطوط قرمز رعایت شود و در این راه ما نه حرکت کند داریم و نه حرکت تند. وی افزود: طبق اظهار نظر مسئولان و کارشناسان به نظر می‌رسد آنچه در قطعنامه وجود دارد بسیار خطرناک‌تر از توافق برجام است و قرار نبوده قطعنامه بلافاصله بعد از توافق وین در یک فاصله زمانی کوتاه تصویب شود. طبق قرار باید این قطعنامه بعد از گزارش 15 دسامبر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صادر می‌شد لذا باید گفت که منطق لغو تحریم‌ها و صدور قطعنامه 2231 باید پس از گزارش آژانس می‌بود.
با مفاهیم غیرمتوازن و غیر دقیق قطعنامه از چاله به چاه می‌افتیم
وی گفت: در بخش موشکی برجام، مفاهیمی که ثبت شده دارای دقت حقوقی نیست چرا که جمله اول موشک‌های بالستیک دارای قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای و جمله دوم موشک‌های بالستیک و جمله سوم مرتبط کردن این مقوله با رژیم پروتکل موجود در سازمان ملل است لذا می‌توانیم بگوییم که با این مفاهیم نامتوازن و غیر دقیق با پذیرش دقیق قطعنامه 2231 از چاله به چاه خواهیم افتاد که البته این دبه به دلیل اظهارات و اقدامات رندانه غربی‌ها صورت گرفته و آنها تلاش دارند با تفسیرهای متفاوت در هر توافقی منافع بیشتری را برای خود کسب کنند.
مکانیسم ماشه در قطعنامه
این کارشناس مسائل راهبردی درباره راهکارهای این موضوع گفت: بخش مربوط به مکانیسم ماشه یعنی بازگشت خودکار تحریم‌ها نیز بسیار گنگ طراحی شده زیرا در بخش برگشت پذیری تحریم‌ها در صورت اعتراض هر یک از طرفین، به صورت خودکار تحریم‌های ایران باز خواهند گشت و وقتی هم که شورای امنیت درباره اعتراض‌ها نظری را ارائه ندهد ظرف مدت 65 روز این تحریم‌ها به صورت خودکار باز می‌گردد.
محمدی اظهارداشت: چون آمریکایی‌ها می‌دانند نباید به روس‌ها در حالیکه تنش امنیتی و نظامی با مسکو و پکن دارند اعتماد کنند آنها سعی کرده‌اند اقدامات احتمالی روسیه وچین را در شورای امنیت به حداقل ممکن برسانند و به همین دلیل فرایند سیستم ماشه را برای بازگشت پذیری تحریم‌ها طوری طراحی کرده‌اند که نیازی به رای روسیه و چین نداشته باشند و این موضوع، شرایط را برای ایران سخت کرده است زیرا در آن مقطع خاص نمی‌توانیم آنها را راضی به موضع گیری به نفع ایران کنیم.
وی خاطرنشان کرد: در سیستم ماشه، شرایط سهلی برای بازگشت تحریم‌های ایران وجود دارد زیرا با یک اعتراض کوچک برای مثال از سوی فرانسوی‌ها، جلسه نقض تعهدات تشکیل می‌شود.
