متن پرسش :
معمولا در اخبار حوادث روزنامه‌ها و یا برخی از آرایی كه از طرف دادگاه‌های جزایی صادر می‌شود به عبارت ارتكاب عمل شبه عمد توسط مجرم، اشاره می‌شود. از نظر قانونی چه اعمالی شبه عمد محسوب شده و اصولا مصادیق شبه‌عمد شامل چه مواردی است؟
متن پاسخ :
معمولا در اخبار حوادث روزنامه‌ها و یا برخی از آرایی كه از طرف دادگاه‌های جزایی صادر می‌شود به عبارت ارتكاب عمل شبه عمد توسط مجرم، اشاره می‌شود. از نظر قانونی چه اعمالی شبه عمد محسوب شده و اصولا مصادیق شبه‌عمد شامل چه مواردی است؟ براساس مفاد تبصره 3 از ماده 295 قانون مجازات اسلامی، هرگاه بر آشوبی احتیاطی یا بی‌مبالاتی یا عدم مهارت یا عدم رعایت مقررات مربوط به امری، قتل یا ضرب یا جرح واقع شود، به نحوی كه اگر آن مقررات رعایت می‌شد، حادثه‌ای اتفاق نمی‌افتاد، قتل یا ضرب یا جرح در حكم شبه عمد خواهد بود.
قانونگذار در تبصره مذكور در واقع به دو نكته مهم اشاره نموده است، یكی مصادیق تقصیر و دیگری تعریف عمل شبه عمد با توجه به ابتدای تبصره فوق‌الذكر و همچنین تبصره ماده 336 قانون مجازات اسلامی ، مصادق تقصیر عبارتند از: بی‌احتیاطی، بی‌مبالاتی، عدم مهارت و عدم رعایت مقررات دولتی اما تقصیر در لغت به معنای خودداری از انجام عملی كه شخصی ملزم به انجام دادن آن است یا ارتكاب عملی كه شخص از انجام دادن آن منع شده است.
در این خصوص ماده 953 قانون مدنی نیز، قسمت اول عبارت فوق را تفریط و قسمت دوم آن را تعدی نامیده است و تقصیر را اعم از تعدی و تفریط می‌داند اما نكته دوم از تبصره 3 ماده 295 قانون مجازات اسلامی كه در برخی دیگر از مواد قانون مزبور ازجمله بند ب ماده 295 و مواد 328 و 329 نیز به آن اشاره شده است تعریف عمل شبه عمدی باشد. با توجه به مواد فوق‌الذكر می‌توان عمل شبه عمد را چنین تعریف نمود: ارتكاب هر عملی كه موجب وقوع قتل یا صدمه به دیگری می‌گردد، بدون آنكه مرتكب، قصد نتیجه حاصل شده را داشته باشد و همچنین عمل ارتكابی نیز نوعا سبب چنین نتیجه‌ای نمی‌گردد. به عنوان مثال، چنانچه كسی به دیگری صدمه‌ای وارد كند یا كسی را پرت كند و آن شخص كشته یا مجروح گردد، در صورتی كه ثابت شود مرتكب نه قصد جنایت داشته و نه كاری را كه قصد نموده، نوعا سبب جنایت باشد، عمل ارتكابی وی شبه عمد نامیده می‌شود.
بدیهی است آنچه كه در جریان رسیدگی به چنین حوادثی از اهمیت بسزایی برخوردار است، چگونگی اثبات حادثه شبه عمد می‌باشد كه بحث آن از حوصله این نوشتار خارج است. در نهایت قانونگذار، مرتكب عمل شبه عمد را به پرداخت دیه محكوم می‌نماید كه براساس مفاد بند ب و تبصره ماده 302 قانون مجازات اسلامی، دیه عمل شبه عمد ظرف مدت دو سال می‌بایست پرداخته شود.(محمدرضا اسدی ؛ تهران امروز)
