الهه حبیبی
دیوان محاسبات کشور سازمانی دولتی است که در امور مالی و اداری به صورت مستقل عمل می‌کند. این دیوان یکی از نهادهای وابسته به مجلس شورای اسلامی است که وظیفه نظارت بر همه فرایندهای مالی کشور را بر عهده دارد و به عنوان بازوی نظارتی مجلس عمل می‌کند. این سازمان به همه حساب‌های وزارتخانه‌ها، مؤسسات، شرکت‌های دولتی و دیگر دستگاههایی که به نحوی از بودجه کل کشور استفاده می‌کنند رسیدگی یا حسابرسی می‌کند تا هیچ هزینه‌ای از اعتبارات مصوب تجاوز نکرده و هر وجهی در محل خود به مصرف رسیده باشد. دیوان محاسبات البته اقداماتش را بر اساس چارچوبی که قانون مقرر کرده است انجام می‌دهد.
تعریف حقوقی دیوان محاسبات کشور
دادگاهی است مالی که مامور معاینه و تفکیک محاسبات اداره مالیه و تفریغ تمامی حسابداران خزانه است.
بر هزینه‌های معین‌شده در بودجه نظارت می‌کند تا از میزان مقرر تجاوز نکند و تغییر و تبدیل نیابد.
مراقب است که هر وجهی در محل خود صرف شود.
در زمینه معاینه و تفکیک محاسبات ادارات دولتی و جمع‌آوری سند خرج محاسبات و صورت تمامی محاسبات مملکتی وظایفی بر عهده دارد.
تشکیل جلسه دیوان محاسبات
هیات عمومی دیوان محاسبات كشور با حضور حداقل 16 نفر اعضای اصلی هیات‌های مستشاری با دعوت و به ریاست رئیس دیوان محاسبات كشور برای رسیدگی به موارد زیر تشكیل می‌شود:
ایجاد هماهنگی در انجام وظایف هیات‌های مستشاری
اظهار نظر در خصوص گزارش تفریغ بودجه و گزارش نهایی
اظهارنظر در آیین‌نامه‌‌ها و روش‌های اجرایی مربوط به نحوه كار دیوان محاسبات كشور
تجدید نظر از آرای دیوان
آرای هیات‌های مستشاری ظرف 20 روز از تاریخ ابلاغ به محكوم‌علیه از طرف وی و دادستان قابل تجدیدنظر است.
مرجع تجدیدنظر فقط به موارد اعتراض رسیدگی و مبادرت به صدور حكم می‌کند. حكم صادره قطعی است.
اگر رأی هیات‌های مستشاری مستند به قبول محكوم‌علیه و دادستان باشد یا حضوری بوده و ابلاغ نیز واقعی باشد، با انقضای موعد مذكور، این رای قطعی و لازم‌الاجرا خواهد بود.
تخلفات اداری اعضای هیات‌های مستشاری
تخلفات اداری اعضای هیات‌های مستشاری طبق دستور رئیس به وسیله دادستان دیوان محاسبات در هیاتی مركب از 3 نفر از رؤسای هیات‌های مستشاری مورد رسیدگی قرار می‌گیرد. مرجع تجدیدنظر دراین مورد هیات عمومی دیوان محاسبات كشور است. به تخلفات اداری رئیس یا دادستان دیوان محاسبات كشور، بنا به دستور رئیس مجلس شورای اسلامی و با نظارت كمیسیون دیوان محاسبات و بودجه مجلس، در هیات عمومی و بدون حضور رئیس یا دادستان رسیدگی می‌شود.
کدام موارد رسیدگی می‌شود؟
موارد ارجاعی كه در هیات‌های مستشاری مورد رسیدگی قرار می‌گیرد، عبارت است از:
ارائه نکردن صورت‌های مالی، حساب درآمد و هزینه، دفاتر قانونی و صورت‌حساب كسری یا اسناد و مدارك در موعد مقرر به دیوان محاسبات كشور
تعهد زائد بر اعتبار یا رعایت نکردن قوانین و مقررات مالی
واریز نکردن به‌موقع درآمد و سایر منابع تامین اعتبار مقرر در بودجه عمومی به حساب مربوط
پرداخت نکردن به‌موقع تعهدات دولت كه موجب ضرر و زیان به بیت‌المال شود
سوءاستفاده، غفلت و تسامح در حفظ اموال و اسناد و وجوه دولتی یا هر خرج نادرست دیگر
ایحاد موانع و محظورات توجیه‌ناپذیر از سوی مسئولان دستگاهها در قبال ممیزها یا حسابرس‌ها
پرداخت‌ها و دریافت‌های خلاف قوانین موجود به دستور كتبی مقامات مسئول
نکته:در مواردی كه ابلاغ واقعی آرای هیات‌ها میسر نیست، دادستان دیوان محاسبات مكلف است پرونده را به انضمام رأی صادره و با اظهارنظر، برای مرجع تجدیدنظر مذكور در قانون ارسال کند. اعلام قطعیت با این مرجع است.
وظایف و اختیارات
حسابرسی یا رسیدگی به تمامی حساب‌های درآمد و هزینه و سایر دریافت‌ها و پرداخت‌ها و صورت‌های مالی دستگاهها
بررسی وقوع عملیات مالی در دستگاهها با هدف اطمینان از حصول و ارسال صحیح و به‌موقع درآمد یا انجام هزینه و سایر دریافت‌ها و پرداخت‌ها
رسیدگی به موجودی حساب اموال و دارایی‌های دستگاهها
بررسی و حصول اطمینان از برقراری روش‌ها و دستورالعمل‌های مناسب مالی و كاربرد مؤثر آنها
اعلام نظر در خصوص لزوم وجود مرجع كنترل‌كننده داخلی یا عدم كفایت مرجع كنترل‌كننده موجود در دستگاهها
رسیدگی به كسری حساب، تخلفات مالی و هرگونه اختلاف حساب ماموران مربوط دولتی
تجزیه و تحلیل لایحه تفریغ بودجه ارسالی از سوی قوه مجریه بر اساس نتایج حاصل از بررسی‌ها، رسیدگی‌ها یا حسابرسی‌های انجام‌شده و تهیه و ارائه گزارش به مجلس شورای اسلامی
قبول تقاضای اعاده دادرسی
تقاضای اعاده دادرسی در موارد زیر قبول می‌شود:
در صورتی كه در نوشتن ارقام یا در عملیات حسابداری اشتباه شده باشد.
گر ضمن رسیدگی به سایر حساب‌ها ثابت شود كه اقلامی به حساب نیامده یا مكرر حساب شده است.
هرگاه پس از صدور رأی، اسنادی به دست آید كه محرز شود اسناد مزبور در موقع رسیدگی موجود بوده، اما به عللی در دسترس نبوده است.
اگر رأی و حكم، مستند به اسنادی باشد كه مجعول بودن آنها در مراجع دادگستری به حكم قطعی ثابت شده است.
نکته:منظور از «دستگاهها» وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، مؤسسات، شركت‌های دولتی و سایر واحدهایی است كه به نحوی از بودجه كل كشور استفاده می‌کنند.
محدوده اختیارات دیوان
دیوان محاسبات كشور برای انجام وظایف خود می‌تواند در تمامی امور مالی كشور تحقیق و تفحص کند. دیوان در تمامی موارد، باید مستقیما مكاتبه برقرار کند. تمامی مقامات جمهوری اسلامی ایران، اعضای قوای سه‌گانه، سازمان‌ها و ادارات تابعه و همه اشخاص و سازمان‌هایی كه به نحوی از بودجه كل كشور استفاده می‌کنند، مكلف به پاسخگویی مستقیم به دیوان محاسبات هستند.
نحوه ابلاغ آرای دیوان
آرای دیوان محاسبات كشور را دادستان یا نماینده او برای اجرا به دستگاه‌های مربوط ابلاغ می‌کند و نسخه‌ای از آن را به وزارت امور اقتصادی و دارایی می‌فرستد. این وزارتخانه باید در اجرای آرای دیوان محاسبات دقت کند، زیرا اگر این آرا اجرا نشوند، دادستان دیوان محاسبات كشور موظف است مراتب را به مجلس شورای اسلامی اعلام کند.
درخواست تامین خواسته
در مورد كسر ابواب‌جمعی مسئولان مالی، دادسرای دیوان محاسبات كشور می‌توانند از مراجع تجدیدنظر درخواست تامین خواسته کند. مرجع مربوط در صورتی كه دلایل درخواست تامین خواسته را كافی بداند، قرار مقتضی صادر می‌کند. قرار مذكور طبق مقررات اجرایی مربوط به احكام تامین خواسته قابل اجرا است.
تشکیل جلسه دیوان محاسبات
هیات عمومی دیوان محاسبات كشور با حضور حداقل 16 نفر اعضای اصلی هیات‌های مستشاری با دعوت و به ریاست رئیس دیوان محاسبات كشور برای رسیدگی به موارد زیر تشكیل می شود:
ایجاد هماهنگی در انجام وظایف هیات‌های مستشاری
اظهار نظر در خصوص گزارش تفریغ بودجه و گزارش نهایی
اظهارنظر در آیین‌نامه‌‌ها و روش‌های اجرایی مربوط به نحوه كار دیوان محاسبات كشور
مواردی كه رئیس دیوان محاسبات كشور تشكیل هیات عمومی را لازم بداند
