در بررسی ممنوعیت تنبیه دانش آموزان در قوانین عنوان شد…
محبوبه توکل کارشناسی ارشد حقوق خصوصی
موضوع تنبیه دانش آموزان توسط معلمان و مسوولان مدارس ، موضوع تازه و نوینی نیست . هرازگاهی شاهدچنین رفتارهای خلاف قانون،ازسوی برخی مربیان و آموزگاران و اولیای مدارس بوده ایم و رسانه ها تاچندروز پس ازآن رخداد،به اخبارمربوط به آن پرداخته اندودوباره به فراموشی سپرده شده است.به تازگی دررسانه های گروهی درخصوص تنبیه دهشت ناک چنددانش آموز در یکی ازشهرهای خاوری تهران، اخباری منتشرشدوفضای آرامش جامعه رامشوش کرد.دراین نوشتاربه بررسی ممنوعیت این رفتارنابهنجاراجتماعی ازدیدگاه قوانین ومقررات موضوعه کشورمی پردازیم.
دربین صاحبنظران درخصوص مجازبودن تنبیه دانش آموزان توسط اولیای مدرسه اختلاف نظروجوددارد.دسته ای از کارشناسان معتقدندبرای اصلاح رفتاری دانش آموزان سرکش و ایجادنظم و آرامش درسرکلاس درس و محیط آموزشگاه ، تنبیه برخی ازدانش آموزان نه تنها قبیح نیست بلکه امری ضروری و واجب است. یک ضرب المثل قدیمی راهم نقل می کنندکه «چوب معلم گله ،هرکی نخوره خله».
این دسته ازکارشناسان و صاحبنظران ، درتاییدتزفکری خودبه برخی ازنظرات فقهی نیزاستنادمی کنندکه می گوید تادیب و تعزیرکودک توسط والدین و معلم برای اصلاح رفتاروی اشکال شرعی ندارد.اما دسته دیگر،تنبیه بدنی و نیز توهین ،ناسزاو دشنام گویی به دانش آموزراتوسط آموزگارو مسوولان مدرسه ممنوع دانسته و هیچ اثرمثبتی برای این عمل قایل نیستند.این دسته معتقدندبه جای تنبیه بدنی یالفظی دانش آموزبایدعلل و عواملی که دانش آموزرانسبت به اجابت دستورات معلم و پیروی ازاوامراو سرکش کرده است ،ریشه یابی و درمان کردو تنبیه وی اثربازدارنگی نداشته بلکه اثرات منفی درشخصیت دانش آموز پدیدمی آوردواورابرای ارتکاب رفتارهای نابهنجارشدیدتروحتی ارتکاب بزه ، آماده می کند.
البته درمان معضلات وآسیب هایی اجتماعی که دانش آموزان به آنهادچارهستندنه دروظیفه معلم و مدیرمدرسه است و نه جزوتکالیف آنها.هنگامی که دراین رابطه پای درددل آموزگاران و مسوولان مدارس می نشینیم ، می بینیم که ایشان نیز برای اعمال تنبیه بردانش آموزان، توجیهاتی دارند.ولی به هرتقدیر قوانین موضوعه بین المللی و داخلی ایران شدیدااین رفتارهارانهی کرده وباکسانی که مرتکب تنبیه بدنی یالفظی دانش آموزان بشوندبرخوردقانونی می کند.
مشکل اینست که درکشورما افزایش قوانین جرم انگاری رفتارهای نابهنجار(جرم زایی)، نتوانسته است تاثیربسزایی درکاهش این رفتارهاداشته باشد.درخصوص تنبیه دانش آموزان نیزاین اصل کلی حکمفرماست و افزایش مقررات برخوردقانونی بامعلمانی که مرتکب این رفتارخلاف قانون می شوند، موجب کاهش آنهانشده است.
دررابطه با رعایت حقوق کودکان و نوجوانان ، کنوانسیون حقوق کودک به تصویب سازمان ملل متحدرسیده است و اکثرکشورهای عضو این سازمان باتصویب کنوانسیون درقوه مقننه خود،اعتبارقوانین داخلی بدان بخشیده اند.دولت جمهوری اسلامی ایران نیز مدتی پیش به این کنوانسیون ملحق شد.البته الحاق ایران به این کنوانسیون با حق شرط صورت پذیرفت.پس ازالحاق ایران به کنوانسیون حقوق کودک ، قانونی نیز دررابطه باحقوق کودکان و نوجوانان به تصویب مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان رسید.
درهمین راستا آیین نامه اجرایی مدارس،به تصویب شورای عالی آموزش وپرورش رسید.برابراین آیین نامه که ارزش قانونی دارد،هرگونه تنبیه بدنی دانش آموزان و توهین و دشنام و ناسزاگویی به آنهاازسوی آموزگاران و مسوولان مدارس تخلف محسوب شده و شخص خاطی قابل تعقیب قرارداده شده است.دراینجابه جهت اهمیت این آیین نامه، بخش هایی که درخصوص وظایف دانش آموزان و مصادیق قانونی تنبیه دانش آموزوممنوعیت تنبیه بدنی و دشنام و ناسزاآمده است،جهت ملاحظه و آگاهی خوانندگان گرامی عینانقل می شود:
آیین نامه اجرایی مدارس ،مصوب شورای عالی آموزش و پرورش
مقررات انضباطی دانش آموزان
1. وظایف دانش آموزان
مادهء 68.دانش آموزان در دوران تحصیل موظف‌اند موازین اسلامی و مقررات آموزش و پرورش را در اخلاق و رفتار خویش رعایت کنند که اهم آنها به شرح زیر است:
1. رعایت شعائر دینی.
2. رعایت ادب و احترام نسبت به مدیر، معاون، معلمان، مربیان و دیگر کارکنان مدرسه.
3. رعایت حسن رفتار و اخلاق و همکاری با سایر دانش آموزان.
4. سعی شایسته در تحصیل، رعایت مقررات آموزشی و تربیتی، انجام فرائض دینی و مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی مدرسه.
5. حضور به موقع در مدرسه و خروج از آن در پایان ساعات مقرر (حضور در مدرسه در غیر ساعات مقرر برای استفاده از زمین ورزش، آزمایشگاه، کتابخانه، فعالیت‌های پرورشی و . . . منوط به اجازه‌ی ولی دانش آموز و موافقت مدیر و به سرپرستی او یا یکی از کارکنان مدرسه مجاز خواهد بود).
6. حضور مرتب در مدرسه و کلاس درس در تمام مدتی که مدرسه رسماً دایر است.
7. رعایت بهداشت و نظافت فردی و همکاری با دانش آموزان دیگر و مسؤولین مربوط در پاکیزه نگه داشتن فضای مدرسه.
8. استفاده از لباس، کفش، جوراب ساده و مناسب و اصلاح موی سر متناسب با شئوون دانش آموزی برای پسران و رعایت حجاب مناسب برای دختران.
9. خودداری از به کار بردن وسایل تجملی و آرایشی و پرهیز از همراه آوردن اشیای گرانبها و وسایل غیرمرتبط با امور تحصیلی به مدرسه.
10. خودداری از خرید و فروش به غیر از مواردی که در آیین‌نامه شرکت تعاونی دانش آموزی پیش‌بینی شده است.
11. مراقبت از وسایل شخصی و اهتمام در حفظ و نگهداری اموال، تجهیزات و ساختمان مدرسه (چنانچه دانش آموزی به وسایل و ساختمان مدرسه یا سایر دانش آموزان خسارت وارد آورد، باید خسارت وارده توسط دانش آموز یا ولی وی جبران شود).
تبصره.برگه‌هایی که در موقع ثبت‌نام توسط دانش آموز و ولی او تکمیل می‌شود، باید حاوی اهم وظایف انضباطی دانش آموزان باشد تا ضمن آگاهی و توجه، دانش آموز و ولی او انجام این وظایف را تعهد کنند.
مادهء 69.مدیر موظف است در مواردی که دانش آموز تأخیر ورود مکرر یا غیبت غیرموجه داشته باشد، مراتب را به اطلاع ولی وی برساند تا با همکاری ولی چاره‌جویی لازم معمول شود. چنانچه غیبت دانش آموز پسر مشمول وظیفه‌ی عمومی بیش از حد مقرر در مادهء 39 این آیین نامه می‌باشد مدیر موظف است مراتب ترک تحصیل وی را به مراجع مربوط اعلام کند.
مادهء 70.غیبت غیرموجه و تأخیر ورود دانش آموز در دفتر انضباطی ثبت و موجب کسر نمره‌ی انضباط می‌شود و در صورت تأخیر ورود مکرر یا غیبت بیش از حد، مدیر مدرسه موظف است با نظر شورای مدرسه تصمیم مقتضی را برابر مفاد مادهء 76 اتخاذ نماید و مراتب را کتباً به ولی دانش آموز ابلاغ کند.
3- تنبیه
مادهء 74.قصور و سهل‌انگاری دانش آموزان نسبت به انجام وظایف خود تخلف محسوب می‌شود. مدیر، شورای مدرسه، معاونان و مربیان موظف‌اند قبل از اعمال هر گونه تنبیه از وضع و موقعیت محصل آگاهی یابند و در جستجوی انگیزه و علت تخلف برآیند و نسبت به رفع آن اقدام کنند.
مادهء 75.تنبیه باید توجه دانش آموز را به اشتباه خود جلب و زمینه‌ی مناسب را برای ایجاد رفتار مطلوب در وی فراهم نماید لذا اعمال تنبیه باید متکی به یافته‌های علمی و استفاده از الگوهای مناسب تغییر رفتار باشد تا موجب تجری دانش آموز و اصرار وی بر تکرار اشتباه نشود.
مادهء 76.دانش آموزان متخلفی که راهنمایی‌ها و چاره‌جویی‌های تربیتی، در آنها مفید و مؤثر نمی‌افتد، با رعایت تناسب به یکی از روش‌های زیر مورد تنبیه قرار می‌گیرند:
1. تذکر و اخطار شفاهی به طور خصوصی.
2. تذکر و اخطار شفاهی در حضور دانش آموزان کلاس مربوط.
3. تغییر کلاس، در صورت وجود کلاس‌های متعدد در یک پایه با اطلاع ولی دانش آموز.
4. اخطار کتبی و اطلاع به ولی دانش آموز.
5. اخراج موقت از مدرسه با اطلاع قبلی ولی دانش آموز، حداکثر برای مدت سه روز.
6. انتقال به مدرسه دیگر.
مادهء 77.اعمال هر گونه تنبیه دیگر از قبیل اهانت، تنبیه بدنی و تعیین تکالیف درسی جهت تنبیه ممنوع است و در اعمال تنبیهات نباید بین دانش آموزان تبعیض و استثنایی قائل شد.
مادهء 78.اعمال تنبیه مندرج در بندهای 1 و 2 بر عهده‌ی معلم و مربی مربوط و بند 3 بر عهده‌ی مدیر و بندهای 4 و 5 پس از موافقت شورای مدرسه بر عهده مدیر است. در مورد بند 6 علاوه بر تأیید شورای مدرسه، اخذ موافقت اداره‌ی آموزش و پرورش نیز ضروری است.
مادهء 79. در دبیرستان‌ها و هنرستان‌های وابسته به سایر وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و مراکز غیروابسته به آموزش و پرورش و سایر واحدهای آموزشی که به علت منحصر به فرد بودن یا نظایر آن، انتقال دانش آموز از یک مدرسه به مدرسه‌ی دیگر ممکن نمی‌باشد، در صورت استمرار تخلف، شورای مدرسه با موافقت اداره‌ی آموزش و پرورش نسبت به اخراج دانش آموز از آن مدرسه اقدام می‌نماید.
تبصره.در مواردی که لازم است ولی دانش آموز در جریان تخلف فرزندش قرار گیرد، باید قبلاً حساسیت‌های ولی بررسی و آنگاه با روش مناسب او را در جریان رفتار فرزندش قرار داد.
مادهء 80.در صورتی که دانش آموزی به علت تخلف از مدرسه‌ای به مدرسه‌ی دیگر منتقل شود و نهایتاً تشخیص داده شود که نظم آموزشی و تربیتی را بر هم می‌زند و موجب انحراف و گمراهی دانش آموزان دیگر می‌شود، با تأیید شورای مدرسه و موافقت اداره‌ی آموزش و پرورش مربوط در نوبت اول از حضور در مدارس منطقه یا ناحیه آموزشی مربوط و برای نوبت دوم تا مدتی که اداره‌ی کل آموزش و پرورش استان تعیین می‌نماید، از حضور در کلیه‌ی مدارس محروم می‌شود و از اولیای او خواسته می‌شود که تعلیم و تربیت فرزند خویش را بیرون از مدرسه بر عهده گیرند.
مادهء 81.اعمال تنبیهات انضباطی مقرر در این آیین‌نامه‌ی باید با رعایت نکات زیر انجام پذیرد:
1. تنبیه انضباطی باید روشنگرانه و آگاه‌کننده باشد.
2. به شرایط جسمی و روانی، سنی، خانوادگی و اجتماعی دانش آموز توجه شود.
3. تنبیه با تخلفی که دانش آموز مرتکب شده، متناسب باشد و ترتیب و تدریج مناسب در اجرای تنبیه رعایت شود.
4. خیرخواهی مدرسه برای دانش آموز و ولی او بیان و روشن شود.
5. فاصله‌ی زمانی بین وقوع تخلف و اجرای تنبیه، نزدیک و منطقی باشد.
6. شیوه‌های جبران تخلف به دانش آموز ارائه گردد و از او خواسته شود که خطا و تخلف خود را جبران کند.
7. در اجرای تنبیه، آبروی دانش آموز حفظ شود و از تنبیه در حضور جمع جز در موارد ضروری اجتناب گردد.
باملاحظه مواداستخراج شده ازآیین نامه مزبورملاحظه می کنیم که درماده 76 آن ازواژه تنبیه برای دانش آموزخاطی نام برده است ولی مفهوم دیگری ازتنبیه دراین ماده به کاررفته و هرگونه تنبیه بدنی و لفظی رابرابرماده 77 ممنوع نموده است.
یکی ازشهروندان بااعتقادبه لزوم تنبیه بدنی یالفظی دانش آموزان، طی دادخواستی ، ازهیات عمومی دیوان عدالت اداری ، تقاضای ابطال ماده 77 آیین نامه اجرایی مدارس که ناظربرممنوعیت تنبیه بدنی دانش آموزان است نمود.
دیوان عدالت اداری درجلسه رسیدگی به موجب دادنامه اصداری،حکم به رددادخواست این شهروندوابقای ماده 77 ، دایربر ممنوعیت تنبیه بدنی دانش آموزان درمدارس صادرکرد.
دیوان عدالت اداری ممنوعیت تنبیه بدنی در مدارس را تایید کرد
25 مهرماه 1393 هیات تخصصی پژوهشی و فرهنگی دیوان عدالت اداری درخواست ابطال ماده 77 آیین نامه اجرایی مدارس مبنی بر ممنوعیت اعمال تنبیه در مدارس را رد کرد و بدین ترتیب، تنبیه بدنی در مدارس ممنوع است.
به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از پایگاه اطلاع رسانی دیوان عدالت، در گردش کار این پرونده آمده است که فردی به موجب دادخواستی به طرفیت شورای عالی آموزش و پرورش، ماده 77 آیین نامه اجرائی مدارس که طی آن اعمال هر گونه تنبیه از قبیل اهانت ، تنبیه بدنی و تعیین تکالیف درسی را که جهت تنبیه ممنوع شده، خلاف شرع دانسته و توضیح داده است که در شرع تنبیه به قصد تأدیب بلااشکال بلکه در جهت رشد واجد تجویز شرعی است به همین جهت خواهان ابطال آن شده است.
این موضوع در جلسه هیأت تخصصی پژوهشی و فرهنگی دیوان عدالت اداری مطرح و نظریه هیات به شرح زیر اعلام شده است: با عنایت به اینکه شورای محترم نگهبان بند 77 آیین نامه مورد اعتراض را خلاف شرع تشخیص نداده و با عنایت به اینکه جهت درخواست ابطال از سوی شاکی مخالفت با شرع بوده و مغایرت با قانون مطرح نشده است.
بنابراین به استناد تبصره 2 ماده 84 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری بند 77 آیین نامه مورد اعتراض قابل ابطال تشخیص نمی شود و لذا رأی به رد شکایت شاکی صادر و اعلام می شود.به استناد بند ب ماده 84 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب 1392 این رأی ظرف 20 روز از تاریخ صدور، از سوی رییس دیوان یا 10 نفر از قضات دیوان قابل اعتراض است.
به نظرمی رسدمجریان وکارگزاران کشورباید همزمان بابرطرف نمودن مشکلات معیشتی و اقتصادی معلمان و ارتقای سطح محیط های آموزشی کشور، درخصوص علل و عوامل طغیان و سرکشی دانش آموزان و آسیب های متعلق به آن نیزکنکاش نموده و نسبت به رفع آنهااقدام نمایند.درغیراین صورت ماکماکان شاهدانتشاراخبارناگوارتنبیه دانش آموزان دررسانه های گروهی خواهیم بود.
ضمانت اجرای قضایی برای تنبیه بدنی یالفظی دانش آموزان:
درخصوص تنبیه بدنی دانش آموزان ، قانونگذارضمانت اجرای تعیین دیه به میزان جراحت یاآسیب بدنی که دراثرکتک زدن دانش آموز پدیدآمده است پیش بینی نموده و است.درخصوص تنبیه لفظی و به کاربردن واژگان مصدق ناسزا، دشنام و توهین نیز قانونگذاردرماده 608 قانون مجازات اسلامی(تعزیرات) مجازات برای شخص پیش بینی کرده است:
ماده ۶۰۸ – توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنان چه موجب حد قذف نباشد به مجازات شلاق تا (۷۴) ضربه و یا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود.
این قوانین عملا هیچ ضمانت اجرایی به نفع دانش آموزان ندارد و بصورت مکرر توسط عوامل و کادر آموزشی در مدارس نقض می شود.