هر تاجری می‌تواند تحت نام مخصوصی که اسم تجارتی نامیده می‌شود، تجارت کند. اسم تجارتی، عنوانی حاکی از شهرت تاجر است که او خود را تحت آن عنوان، معرفی و مشهور می‌کند.
این عنوان ممکن است نام خانوادگی تاجر یا یک اسم فانتزی یا نامی باشد که مربوط به موضوع تجارت است. در واقع، اسم تجارتی، نام تجارتخانه و بنگاه تجارتی است که تاجر در آن مشغول تجارت است و معمولاً معتبر بودن یا نبودن یک مؤسسه تجاری، بستگی به اسم تجاری آن دارد.
بسياري از اسامي تجاري كه هر روز در تبليغات دیده و شنیده می‌شود، با نام اصلي شركت سازنده آن متفاوت است. كافي است نگاهي به مشخصات و آدرس شركت توليدكننده بيندازيد تا با اسامي و علامت‌هايي مواجه شويد كه اصلا به گوش شما نخورده است.
البته ممكن است اسم تجاري با اسم شركت يكي باشد اما به هر حال اين عنوان معرف محصول تجاري شركت است و ديگران نمي‌توانند از آن استفاده كنند.
سوءاستفاده از اسم تجاري یک شركت، از روش‌هاي فريب مردم و فروش كالاهاي نامرغوب به آنها است. از چنين سوءاستفاده‌هايي علاوه بر مصرف‌كنندگان، شركت صاحب اسم تجاري نیز ضرر مي‌بينند.
به همين دلیل ثبت اسم تجاري به سود همگان است و در كشور، قوانين و مقرراتي براي بيان روش ثبت اسم تجاري وجود دارد.
قانونگذار در قانون تجارت موادی را به موضوع اسم تجاری اختصاص داده است. (مواد 576 تا 582)
البته ماده 582 اين قانون، ثبت اسم تجاری را به آیین‌نامه‌ای موکول کرده است که وزارت دادگستری باید آن را تهیه کند. اما اين آیین‌نامه تا به‌حال به تصویب نرسیده است و به همین دلیل، فعلا ثبت اسم تجاری در ایران ممکن نیست.
طبق ماده 576 قانون تجارت، «ثبت اسم تجاری اختیاری است، مگر در مواردی که وزارت دادگستری ثبت آن را الزامی بداند.»
ماده 581 قانون تجارت نیز مقرر می‌دارد: «در مواردی که ثبت اسم تجارتی الزامی شده و در موعد مقرر، ثبت به عمل نیاید، اداره ثبت اقدام به ثبت کرده و سه برابر حق‌الثبت مأخوذ خواهد داشت.»
ماهیت اسم تجارتی
اسم تجاری ماهیتاً یک حق مالکیت است و تاجر می‌تواند در صورتی که این حق او مورد تجاوز قرار گیرد، در دادگاه اقامه دعوا کند. حق مالکیت اسم تجارتی هم از حیث زمان و نیز از حیث نوع تجارتی که چنین اسمی برای آن در نظر گرفته شده است، حقی نسبی به شمار می‌رود و اگر تاجری آن را در تجارت معینی به کار گرفت، پس از آن تاجر دیگری نمی‌تواند همان نام را در همین تجارت به کار ببرد.
دلیل این امر نیز آن است که از یک سو ممکن است این امر موجب اشتباه غیر شود و از سوی دیگر موجب شود فردی که پیش از این، این نام را برای خود به کار گرفته است، متضرر شود.
محدوده اعتبار یک نام تجارتی
در مورد محدوده اعتبار یک اسم تجارتی باید به دامنه گسترش شهرت و معروفیت آن اسم توجه داشت. گاهی ممکن است این دامنه شهر یا کشوری را شامل شود و گاهی نیز ممکن است جنبه بین المللی پیدا کند.
در اینجا باید توجه داشت که چنانچه دو نفر یک نام تجارتی را در یک زمینه تجاری اما در دو محدوده متفاوت انتخاب کنند، در صورتی که فعالیت هر دو گسترش یافت و به محدوده‌های همدیگر رسیدند، باید گفت که هر شخص در محدوده‌ای که سابقه‌ی بیشتری دارد حق خواهد داشت که در آن محدوده انحصاراً با آن نام فعالیت کند.
ثبت اسم تجاری، مانع از سوءاستفاده سایرین
ثبت اسم تجاري، آن را از سوءاستفاده ديگران دور مي‌كند.
ماده 578 قانون تجارت، خط قرمز را ترسيم كرده است و مي‌گويد: «اسم تجارتی ثبت‌شده را هیچ شخص دیگری در همان محل نمی‌تواند اسم تجارتی خود قرار دهد؛ ولو این که اسم تجارتی ثبت‌شده با نام خانوادگی او، یکی باشد.»
بنابراين اگر اسم تجاری تاجر، همان نام خانوادگی او باشد، می‌تواند دیگران را از استعمال آن منع کند.
اسم تجاری نباید به گونه‌ای انتخاب شود که باعث اشتباه مشتریان شود.
چنانکه ماده 577 قانون تجارت مقرر می‌دارد: «صاحب تجارتخانه که شریک در تجارتخانه ندارد، نمی‌تواند اسمی برای تجارتخانه خود انتخاب کند که موهوم وجود شریک باشد.»
انتقال اسم تجاری
يكي از امتيازاتي كه صاحب اسم تجاري دارد، امكان انتقال آن است. تاجري كه اسم تجاري خود را به ثبت برساند، بعدها مي‌تواند در صورت تمايل، با انتقال آن سرمایه زیادی به دست آورد.
اسم تجارتی طبق ماده 579 قانون تجارت قابل انتقال است. اگر اسم تجارتی با نام خانوادگی تاجر یکی باشد، فروش اسم تجارتی، تاجر را از استفاده از نام خانوادگی محروم نمی‌کند؛ به شرط آن که آن را برای تجارت استعمال نکند. در موقع واگذاری اسم تجاری که نام خانوادگی باشد، معمول بر این است که انتقال‌گیرنده، نام خود را در ذیل آن به عنوان جانشین اضافه می‌کند یا اینکه در مقابل اسم تجارتی، کلمه قدیم را اضافه می‌شود تا علاوه بر اینکه اسم تجاری سابق ذکر می‌شود، توهمی نیز برای مشتریان نسبت به شخص تاجر حاصل نشود.
تحقیق درباره اسم تجاری
ثبت اسم تجاري در صورتي امكان دارد كه مشابه اسم تجاري ديگري نباشد و حقوقي را تضييع نكند.
در مرجع ثبت در اين خصوص تحقيق و موشكافي نمي‌شود. در واقع اداره ثبت نسبت به اظهارات متقاضی ثبت و صحت و سقم آن تحقیقی نمي‌كند.
این در حالی است که اگر هر يک از شهروندان بر اثر استفاده از اين اسم تجاري ضرري ببيند، حق خواهد داشت كه نسبت به ثبت مزبور اعتراض كند.
به اين اعتراض رسيدگي مي‌شود و در صورتي كه وارد تشخيص داده شود، ثبت اسم تجاري بي‌اثر خواهد شد بنابراين نظارت قبل از ثبت وجود ندارد بلكه از طريق رسيدگي به اعتراض‌های شهروندان بر موضوع نظارت مي‌شود.
تفاوت اسم تجارتی با اسم مدنی
مهمترین تفاوت میان اسم تجارتی با اسم مدنی در آن است که اسم تجارتی را تاجر برای متمایز و مشخص کردن مؤسسه تجارتی خود از سایر مؤسسات انتخاب می‌کند اما انتخاب اسم‌های مدنی تنها برای معلوم داشتن اشخاص از یکدیگر است. از سوی دیگر اسم مدنی در زمره حقوق شخصی است و قابل تقویم و نقل و انتقال نیست و جزو امور غیرمالی قرار می‌گیرد، اما اسم تجاری وابسته به شخصیت تاجر نیست بلکه یکی از عناصر مؤسسه تجاری را تشکیل می‌دهد و مانند دیگر عناصر یک مؤسسه تجاری دارای قیمت و ارزش مالی است و در نتیجه جزو حقوق مالی محسوب می‌شود.
انقضای اسم تجارتی
در قانون تجارت ایران، مدت اعتبار ثبت اسم تجارتی پنج سال مقرر شده و به موارد انقضای اسم تجارتی تصریح نشده است. (ماده 580 قانون تجارت)
اسم تجارتی به سه طریق پایان می‌یابد:
1- از بین رفتن مؤسسه‌ای که اسم تجارتی تابع آن است.
2- ترک استعمال اسم تجارتی.
3- انتخاب اسم تجارتی دیگری به جای اسم تجارتی پیشین.
بنابراین هر گاه از تاریخ ثبت اسم تجارتی پنج سال بگذرد، اعتبار ثبت آن از بین می‌رود و حمایت قانون از آن، مبنی بر این که شخص دیگری در همان محل نمی‌تواند آن اسم را اسم تجارتی خود قرار دهد، منتفی می‌شود. صاحب اسم تجارتی می‌تواند دوباره نسبت به ثبت اسم تجارتی اقدام کند.
