رساندن برگه‌های قضایی به دست مخاطبان چه تشریفاتی دارد؟…
ابلاغ در لغت به معناي رساندن نامه يا پيام آمده است و در اصطلاح حقوقی نیز می‌توان آن را به معنای مطلع ساختن مخاطب از مفاد ورقه قضايي طبق تشريفات قانوني تعریف کرد.
با توجه به مواد 302 و 306 قانون آیین دادرسی مدنی، می‌توان ابلاغ را به ابلاغ واقعی و اقدام قانونی تقسیم کرد. بر اساس ماده ۳۰۲ قانون آیین دادرسی مدنی، «هیچ حكم یا قراری را نمی توان اجرا کرد؛ مگر اینكه به صورت حضوری یا به صورت دادنامه یا رونوشت گواهی‌شده آن به طرفین یا وكیل آنان ابلاغ شده باشد.
نحوه ابلاغ دادنامه و رونوشت آن برابر مقررات مربوط به ابلاغ دادخواست و سایر اوراق رسمی خواهد بود.تبصره ـ چنانچه رای دادگاه غیابی بوده و محكوم‌علیه مجهول‌المكان باشد، مفاد رای به وسیله آگهی در یكی از روزنامه‌های كثیرالانتشار مركز یا محل با هزینه خواهان برای یك بار به محكوم‌علیه ابلاغ خواهد شد. تاریخ انتشار آگهی، تاریخ ابلاغ رای محسوب می‌شود.»
ماده ۳۰۶ این قانون نیز می‌گوید: «مهلت واخواهی از احكام غیابی برای كسانی كه مقیم كشورند، 20 روز و برای كسانی كه خارج از كشور اقامت دارند، دو ماه از تاریخ ابلاغ واقعی خواهد بود؛ مگر اینكه معترض به حكم ثابت کند عدم اقدامه واخواهی در این مهلت به دلیل عذر موجه بوده است. دراین صورت باید دلایل موجه بودن عذر خود را ضمن دادخواست واخواهی به دادگاه صادركننده رای اعلام کند. اگر دادگاه ادعا را موجه تشخیص داد، قرار قبول دادخواست واخواهی را صادر و اجرای حكم نیز متوقف می شود.
جهات زیر عذر موجه محسوب می‌شود:
۱ ـ مرضی كه مانع از حركت است.
۲ ـ فوت یكی از والدین یا همسر یا اولاد.
۳ ـ حوادث قهریه از قبیل سیل، زلزله و حریق كه بر اثر آن تقدیم دادخواست واخواهی در مهلت مقرر ممكن نباشد.
۴ ـ توقیف یا حبس بودن به نحوی كه نتوان در مهلت مقرر دادخواست واخواهی تقدیم كرد.
تبصره یک ـ چنانچه ابلاغ واقعی به شخص محكوم‌علیه میسر نباشد و ابلاغ قانونی به عمل آید، آن ابلاغ معتبر بوده و حكم غیابی پس از انقضای مهلت قانونی و قطعی شدن به موقع اجرای گذارده خواهد شد. در صورتی كه حكم، ابلاغ واقعی نشده باشد و محكوم‌علیه مدعی عدم اطلاع از مفاد رای باشد، می‌تواند دادخواست واخواهی به دادگاه صادركننده حكم غیابی تقدیم دارد. دادگاه بدوا خارج از نوبت در این مورد رسیدگی کرده و قرار رد یا قبول دادخواست را صادر می‌كند. قرار قبول دادخواست مانع اجرای حكم خواهد بود.
تبصره ۲ – اجرای حكم غیابی منوط به معرفی ضامن معتبر یا اخذ تامین متناسب از محكوم‌له خواهد بود؛ مگر اینكه دادنامه یا اجراییه به محكوم‌علیه غایب ابلاغ واقعی شده و نامبرده در مهلت مقرر از تاریخ ابلاغ دادنامه واخواهی نكرده باشد.
تبصره ۳ – تقدیم دادخواست خارج از مهلت یادشده بدون عذر موجه قابل رسیدگی در مرحله تجدیدنظر برابر مقررات مربوط به آن مرحله است.»
مدير دفتر دادگاه، دادخواست را جهت صدور دستور مقتضي به دادگاه ارسال می‌کند تا وقت دادرسي تعيين شود. منشي دادگاه نيز پس از تعيين وقت، پرونده را به دفتر دادگاه می‌فرستد. دفتر دادگاه در اخطاري كه در دو نسخه صادر مي‌كند، وقت دادرسي، دادگاه و در صورت لزوم، شعبه‌اي را كه دادرسي در آن انجام مي‌شود، مشخص کرده و جهت ابلاغ به مأمور ابلاغ (يا واحد ابلاغ) مي‌رساند.
اقسام ابلاغ
ابلاغ را می‌توان به دو دسته ابلاغ واقعی و قانونی تقسیم کرد:
ابلاغ واقعي
ورقه قضايي، طبق تشريفات قانوني به شخص مخاطب (در مورد اشخاص حقيقي) يا به شخصي كه صلاحيت وصول ورقه را دارد (در مورد اشخاص حقوقي مثل شركت‌ها) يا وكيل قانونی آنها تحويل داده شده و رسيد دریافت و مراتب به دادگاه گزارش داده می‌شود. اين ابلاغ مي‌تواند در غير محل اقامت صورت گيرد اما مخاطب مي‌تواند از گرفتن ابلاغ خودداري كند که ابلاغ محسوب نمي‌شود.
ابلاغ قانوني
هرگاه مأمور ابلاغ نتواند اوراق را به شخص خوانده برساند، بايد در نشاني تعيين‌شده به يكي از بستگان يا خادمان او كه سن و وضعيت ظاهري او براي فهم اهميت آن كافي است، ابلاغ کند. اين ابلاغ حتماً بايد در محل اقامت مخاطب باشد.
اگر ابلاغ به صورت واقعي انجام گيرد، اعتبار مطلق دارد و نمي‌توان آن را بي‌اعتبار تلقي كرد؛ مگر اینکه جعلي بودن آن ثابت شود.
مأموران ابلاغ
1- مأموراني كه کار آنها به طور مستقیم، مربوط به واحد قضايي است و معمولاً امر ابلاغ را در حوزه شهر تا مسافت معيني انجام مي‌دهند.
2- مأموراني كه به صورت يكي از وظايف قانونی، ابلاغ را انجام مي‌دهند. مانند مأموران انتظامي، بخشداري، ریيس شورای روستا و …
اعتبار ابلاغ
اگر وظيفه ابلاغ توسط اشخاص ديگري انجام شود يا مأمور، این وظیفه را به ديگري واگذار كند، ابلاغِ انجام‌شده معتبر نخواهد بود.
مأمور ابلاغ بايد حداكثر ظرف 2 روز اوراق را به مخاطب تسلیم كند و در برگ ديگر اخطاريه رسيد دریافت و در صورت امتناع خوانده از گرفتن اوراق، امتناع او را در برگ اخطاريه قيد و آن را اعاده كند.
اگر طرف دعوا چند نفر باشند، تاريخ ابلاغ و در نتيجه مبدأ مهلت تجديدنظرخواهي از روز ابلاغ به نفر آخر محسوب مي‌شود. اين حكم در مورد تعدد وكيل نيز وجود دارد.
موارد ابلاغ قانوني
ابلاغ قانونی در مواردی از قبیل ابلاغ با خودداري يا غيبت مخاطب يا بستگان، ابلاغ به اشخاص مقيم خارج از كشور و خودداری فرد از دریافت اوراق انجام می‌شود:
1- خودداري فرد از دريافت اوراق
در اين صورت مأمور مراتب را در برگ ابلاغ‌نامه قيد كرده و اوراق را به دفتر دادگاه عودت مي‌دهد.
2- ابلاغ به فردي از بستگان مخاطب
اگر مأمور ابلاغ، مخاطب اوراق را در نشاني تعيين‌شده پيدا نكند، اوراق به يكي از بستگان يا خادمان موجود در محل تحويل داده مي‌شود.
3- ابلاغ با خودداري يا غيبت مخاطب يا بستگان
در چنين مواردي، مأمورِ ابلاغ اين موضوع را در نسخ اخطاريه قيد کرده و نسخه دوم را به نشاني تعيين‌شده الصاق می‌کند.
ماده 70 قانون آیین دادرسی مدنی در این زمینه می‌گوید: «چنانچه خوانده يا هر يک از اشخاص يادشده در ماده قبل (بستگان يا خادمان او كه سن و وضعيت ظاهري آنان براي تميز اهميت اوراق يادشده كافي باشد) در محل نباشند يا از گرفتن برگ‌هاي اخطاريه استنكاف كنند، مأمور ابلاغ اين موضوع را در نسخ اخطاريه قيد کرده و نسخه دوم را به نشاني تعيين‌شده الصاق مي‌كند و برگ اول را با ساير اوراق دعوا عودت مي‌دهد. در اين صورت خوانده مي‌تواند تا جلسه رسيدگي به دفتر دادگاه مراجعه و با دادن رسيد، اوراق مربوط را دريافت کند.»
4- ابلاغ به اشخاص مقيم خارج از كشور
ابلاغ به اشخاص مقیم خارج از کشور، به وسیله مأموران كنسولي يا سياسي ايران انجام مي‌شود. در غیر این صورت، وزارت امور خارجه به هر طريق ممکن این وظیفه را انجام مي‌دهد. بر اساس ماده 71 قانون آیین دادرسی مدنی، «ابلاغ دادخواست در خارج از كشور به وسيله مأموران كنسولي يا سياسي ايران به عمل مي‌آيد. مأموران يادشده دادخواست و ضمايم آن را به وسيله مأموران سفارت يا به هر وسيله‌اي كه امكان داشته باشد، براي خوانده مي‌فرستند و مراتب را از طريق وزارت امور خارجه به اطلاع دادگاه مي‌رسانند. در صورتي كه در كشور محل اقامت خوانده، مأموران كنسولي يا سياسي نباشند، اين اقدام را وزارت امورخارجه به طريقي كه مقتضي بداند، انجام مي‌دهد.»
5- ابلاغ به خواندگان غير محصور
در دعاوي راجع به اهالي معين اعم از روستا، شهر يا بخشي از کلانشهرها علاوه بر يك نوبت آگهي در يكي از روزنامههاي كثيرالانتشار، يك نسخه از دادخواست به شخص يا اشخاصي كه خواهان آنها را معارض خود معرفي مي‌كند، ابلاغ مي‌شود.
6- ابلاغ به ادارات دولتي وعمومي
در این صورت اوراق اخطاریه به رییس دفتر يا قائم‌مقام او ابلاغ مي‌شود.
7- ابلاغ به اشخاص حقوقي (غير دولتي)
دادخواست و ضمایم آن به مدير يا قائم‌مقام یا دارنده حق امضا ودر غیر این صورت به مسئول دفتر مؤسسه ابلاغ خواهد شد.
8- ابلاغ خارج از حوزه دادگاه
اگر خوانده در حوزه دادگاه ديگري باشد، ابلاغ توسط دفتر دادگاه به هر وسيله ممكن صورت مي‌گيرد و اگر در محل اقامت خوانده، دادگاهي نباشد، ابلاغ توسط مأموران انتظامي يا بخشداري يا شوراي اسلامي محل يا پست انجام می‌شود.
9- ابلاغ با مجهول بودن آدرس خوانده
اگر نشاني خوانده مجهول باشد بنا به درخواست خواهان و به دستور دادگاه، مفاد دادخواست يك بار در يكي از روزنامههاي كثيرالانتشار آگهي می‌شود. تاريخ انتشار آگهي تا جلسه رسيدگي نبايد كمتر از يك ماه باشد. اگر نشاني داده‌شده توسط خواهان اشتباه باشد، اوراق به خواهان اعاده مي‌شود تا او در مدت قانونی 10 روز نشاني خوانده را اصلاح کند. در غیر این صورت قرار رد دادخواست توسط مدير دفتر صادر مي‌شود؛ مگر اينكه خواهان، خواستار ابلاغ دادخواست به وسيله نشر آگهي شود.
