تعليم و تربيت کار پر مشقت و دشواري است که بايد در فضايي آرام و پرنشاط صورت گيرد وقتي معلم خشمگين دانش آموزش را تنبيه مي‌کند اين تنبيه باعث ايجاد ترس و وحشت براي دانش آموز شده و ارتباط معلم و شاگرد را از بين مي‌برد و فرآيند آموزش نيز مختل مي‌شود. متاسفانه یکی از معضلات آموزش و پرورش کشورمان، چگونگی برخورد با دانش‌آموزان خاطی است که بارها دیده شده که معلمان برای تنبیه آنها به روش‌های خشونت‌آمیز متوسل می‌شوند. پيش از تأسيس دارالفنون، مدرسه به شكل امروزی در ايران وجود نداشت و مكتب‌خانه‌ها مسئوليت آموزش و تربيت دانش‌آموزان را برعهده داشتند. در آن زمان، تنبيه بدني روشی مؤثر برای تربیت بچه‌ها شناخته می‌شد. فلک کردن شاید معروف‌ترین نوع تنبیه در آن زمان بود. اکنون سال‌ها پس از انقراض مكتب‌خانه و حدود ۱۵۰ سال بعد از فراگير شدن مدارس نوين در ايران، هنوز موضوع تنبيه دانش‌آموزان هر چند وقت یک‌بار خبرساز می‌شود. این در حالی است که در این سال‌ها و مخصوصاً در چند دهه اخیر، کارشناسان تربیتی و روان‌شناسان بارها از زیان‌های این رویکرد سخن گفته‌اند.
گستردگي تنبيه بدني
شديدترين تنبيه در سال‌هاي اخير مربوط به مرگ مغزي یک دانش‌آموز در دي ماه سال 91 بود. معلم وقتي متوجه شد دانش‌آموزي كتاب‌هايش را در منزل جا گذاشته است، با عصبانيت كتابی سنگين را به سر او کوبید. دانش‌آموز هم كه طاقت ضربه را نداشت، به كما رفت و بعد از يك هفته فوت کرد.
در آبان 92 نيز در گزارشي كه در يكي از بخش‌هاي خبري سيما پخش شد، دانش‌آموزان مدرسه‌اي در پايتخت مدعي شدند که ناظم و بعضي معلم‌هايشان، آنها را با خط‌کش و لوله پوليکا مي‌زنند. در آن گزارش، چند دانش‌آموز دست‌هايشان را به بازرسان آموزش و پرورش نشان دادند که از شدت ضربه باد کرده بود.
در آذر 92 نيز خبري در خصوص زنداني كردن یک دانش‌آموز در انباري مدرسه از سوی مدير مدرسه منتشر شد. بر اساس آن خبر، مدير یک مدرسه براي تنبيه دانش‌آموز، او را در انباري تاريك مدرسه زنداني كرده و حتی پس از پايان ساعت مدرسه، او را از انباری خارج نکرده بود. دانش‌آموز به حدي دچار ترس و دلهره شده بود كه پس از آن به مشكلات روحي مبتلا شد.
در همان ماه، یعنی آذر 92، در مدرسه‌ای ديگر، مربي پرورشي در مراسم صبحگاه مدرسه، چند دانش‌آموز را به باد كتك گرفت.
اينها فقط نمونه‌هايی كوچك از اخبار منتشرشده از بدرفتاري با دانش‌آموزان در سال‌هاي اخير است كه به رسانه‌هاي كشور راه يافت. مسلماً موارد زيادي از تنبيه دانش‌آموزان وجود دارد كه به دلایل مختلف رسانه‌اي نمي‌شود.
ممنوعيت قانوني تنبيه دانش‌آموزان
دانش‌آموز به اقتضاي میزان آگاهي، وضعيت تربيت خانوادگي و گاهي تأثير دوستانش ممكن است در طول تحصيل مرتكب تخلفاتي شود كه اين تخلفات نيازمند رسيدگي، برخورد و حتي تنبيه است. اما بی‌تردید همه این رفتارها نیز باید در چارچوبی قانونی و اخلاقی انجام شود.
مطابق ماده 77 آیين‌نامه انضباطي مدارس «اعمال هرگونه تنبیه از قبیل اهانت، تنبیه بدنی و تعیین تکالیف درسی جهت تنبیه ممنوع است.» با این حال، قانون براي برخورد با تخلفات احتمالي دانش‌آموزان، سلسله‌مراتبي را بر اساس اصول تربيتي تعيين كرده است كه بايد به آنها توجه کرد.
بر اساس ماده 74 اين آیين‌نامه «قصور و سهل‌انگاری دانش‌آموزان نسبت به انجام وظایف خود تخلف محسوب می‌شود. مدیر، شورای مدرسه، معاونان و مربیان موظف‌اند قبل از اعمال هر گونه تنبیه، از وضع و موقعیت محصل آگاهی یابند و در جستجوی انگیزه و علت تخلف برآیند و نسبت به رفع آن اقدام کنند.»
این آیین‌نامه تأکید می‌کند که تنبیه باید داراي اثر اصلاحي باشد و توجه دانش‌آموز را به اشتباه خود جلب و زمینه مناسب را برای ایجاد رفتار مطلوب در وی فراهم كند. تنبيه باید متکی به یافته‌های علمی و استفاده از الگوهای مناسب تغییر رفتار باشد تا موجب تجرّی دانش آموز و اصرار وی بر تکرار اشتباه نشود.
پس از طي اين مراحل، در صورتي كه روش‌هاي تربيتي در دانش‌آموز مؤثر نباشد، می‌توان برای تنبیه دانش‌آموز اقدام کرد، اما این کار نیز باید در چارچوب قانون باشد. ماده 76 آیين‌نامه انضباطي، انواع تنبيه را براي دانش‌آموزان تعيين كرده است. بر اساس اين ماده «دانش‌آموزان متخلفی که راهنمایی‌ها و چاره‌جویی‌های تربیتی در آنها مفید و مؤثر نمی‌افتد، با رعایت تناسب به یکی از روش‌های زیر مورد تنبیه قرار می‌گیرند: 1. تذکر و اخطار شفاهی به طور خصوصی، 2. تذکر و اخطار شفاهی در حضور دانش‌آموزان کلاس مربوط، 3. تغییر کلاس، در صورت وجود کلاس‌های متعدد در یک پایه با اطلاع ولی دانش‌آموز، 4. اخطار کتبی و اطلاع به ولی دانش‌آموز، 5. اخراج موقت از مدرسه با اطلاع قبلی ولی دانش‌آموز، حداکثر برای مدت سه روز، 6. انتقال به مدرسه دیگر.»
همان‌طور كه به صراحت در ماده‌های 76 و 77 اشاره شده است، تنبيه بدني يا هرگونه توهين و تحقير دانش‌آموز جايگاهي در اصول تربيتي و آموزشي مدارس ندارد. بنابراین، هيچ كس حق ندارد به استناد تخلف دانش‌آموزان، اقدام به تنبيه آنها كند.
مجازات متخلفان
يكي از وظايف مدير مدرسه كه در آیين‌نامه انضباطي مدارس نيز به آن اشاره شده، توجيه همكاران و کارکنان مدرسه در خصوص نحوه تنبيه دانش‌آموزان است. بر اساس ماده 82 آیين‌نامه، مدیر مدرسه موظف است ممنوعیت تنبیه بدنی را تذکر دهد و در صورت مشاهده تخلف، مراتب را برای اطلاع و اقدام لازم، به اداره آموزش و پرورش منطقه گزارش کند.
بنابراین، اگر يكي از معلمان، مربيان يا اولياي مدرسه اقدام به تنبيه بدني يا تحقير و توهين دانش‌آموزان كند، مدير مدرسه موظف است گزارش اين اقدام را به اداره آموزش و پرورش منطقه اطلاع دهد. اداره آموزش و پرورش نيز باید با احضار فرد خاطي، به تخلف وي رسيدگي و حكم مقتضي را در اين خصوص صادر كند.
در صورتي كه تنبيه بدني به حدي باشد كه موجب ضرب يا جرح دانش‌آموز شود یا سرخي، كبودي، سياهي، شكستگي يا ساير جرح‌هاي بدني را در پی داشته باشد، اولياي دانش‌آموز مي‌توانند با مراجعه به دستگاه قضايي، به دلیل ايراد ضرب و جرح عمدي از فرد خاطي شكايت كنند. در اين صورت، مطابق قانون، فرد خاطي علاوه بر پرداخت ديه، به كيفر بزه انتسابي نيز محكوم مي‌شود.
